Pis su tesisat sistemlerinde bilinmesi gerekenler

Özel hammadde yapısı dolayısıyla kütlesi arttırılan ve konfor artırıcı DİN 4109 standartına (sessizlik standartı) uygun hale getirilen, sıcak ve asetik atıklara mukavim Wavin AS boru sistemleri çok katlı ve ses problemi olan binalarda tek alternatif olan pike nazaran döşeme kolaylıkları, daha sessiz oluşu ve diğer artı avantajları ile pazarda giderek artan bir tercih trendi izlemiştir.

3. Sorunsuz pis su tesisat sistemi nasıl olmalıdır?

a.         Ses geçirgenliğiniminimizasyonu.

b.         Tıkanmaları  ve kabuk bağlamaları önleyecek iç yüzey özellikleri.

c.         Korozyona mukavemet.

-          pH  2-12 arası dayanım.

-          sıcak suya dayanım (90°C).

d.         Döşeme ve taşıma kolaylığı sağlamak için hafiflik.

e.         Yangın tehlikesine karşı-sağhğa   zararlı   gaz oluşumunun  olmaması.

f.          Kolay döşeme ve esnemelerin sistem içinde emilmesi.

ş.      Gelecek   yıllarda   bakım onarım gerektirmemesi.

a. Ses geçirgenliğinin minimizasyonu

Pis su tesisat sisteminde oluşan ses; temas sesi ve akıştan dolayı oluşan ses olarak ikiye ayrılmaktadır. Esas itibari ile bu seslerde aşağıda şekilde görüleceği üzere yatay hatlarda ve tesisatın yön değiştirdiği noktalarda olmaktadır. Oluşan bu sesin minimuma indirilmesi esastır.Temas sesi: Pis suyun akarken temas ettiği yüzeylerden dışarıya verilen sestir. Bu ses özellikle metal borularda bunların elastisite modülüne (Pikte 11.000N/mm2) bağlı olarak fazla miktarda dışa verilmektedir. ASTOLAN'da ise Elastisite     modülünün (3.000 N/mm2) düşüklüğü ve özel moleküler yapısı sayesinde bu ses malzemenin içinde kırılır ve emilir. Bunu bir örnekle açıklayacak olursak; Metal bir boruya vurduğumuzda oluşan ses ile, ASTOLAN bir bovurduğumuzda oluşan sesi kıyaslayabilirsiniz. Özet olarak temas sesinde avantajlı olan ASTOLAN pis su sistemleridir. Akış sesi: Bu ses pis suyun borulardan geçerken oluşturduğu ve yön değiştirmelerinde çarptığı yüzeylere bağlı olarak temas sesiyle beraber oluşan sestir ve tesisat içinde tesisatın hammadde özelliğine bağlı olarak yayılarak gider. Bunun dışa verilmemesi için de tesisatın kütlesinin yüksek olması gereklidir ki bu da Wavin AS'ta ve pik borularda sağlanmaktadır. Diğer plastiklerin kütlesel hafifliği bu sesi enlemektedir. Wavin AS'ta gerek hammadde özellikleri gerekse 5.3 mm et kalınlığı ile bu bertaraf edilmiştir. Zira Polipropilene mineralle kuvvetlendirme sağlanarak molekül yapısı farklı-laştırılmış, dolayısıyla kütlesi arttırılmış ve oluşan sesi dışarıya vermesi engellenmiştir.

Wavin AS'taki bu özellikler, yani ASTOLAN'in getirdiği temas sesi iletmeme avantajı ve akış sesini iletmeme özelliği optimumda birleştirilmiştir ve her iki ses oluşumu da dışarıya minimum verecek şekilde geliştirilmiştir.Pik ve Wavin AS tesisat örnekleri üzerinde yapılan test sonuçları; Wavin AS ,ve Pik boru ile ayrı ayrı ancak birbirinin benzeri olarak oluşturulan iki pis su tesisat örneği üzerinde, bu tesisatların kullanılması durumunda dışarı verilecek sesi belirlemek amacıyla bağımsız, uluslararası bir enstitü olan Institut für Schall-und Warmeschutz (Ses ve ısı koruma       enstitüsü)

Prof.Dr.Zeller (Essen-Al-manya) tarafından ölçüm yapılmıştır. Buna göre elde edilen sonuçlar aşağıdaki gibi olmuştur.Kulağımıza gelen ses dalgaları, frekanslarına bağlı olarak farklı hızlara sahip havanın basınç dalgalanmalarıdır. Basıncın fiziksel büyüklüğü Pascal'dır (Pa). Ancak ses logaritmik olarak yani desibel (dB) ile ölçülür. Desibel olarak ölçülmüş sesi Pascal değerindeki gerçek basınç dalgalanmalarına çevirmek için de kuvvet hesaplamasından yararlanılır.

Pis su tesisat sistemlerinde bilinmesi gerekenler

Bilindiği üzere; 10=10 102=100 Desibel kuvvetin 20 katı olarak sabittir, yani 10'  =   10 :""B'-" =  10    Pa 10" =   10 i,mrj' =  100 Pa Bu örnek hesaplamalarda görüleceği üzere 20 dB ile 40 dB arasındaki fark reel olarak 20 ile 40 arasındaki fark olan % 100 değildir, aradaki fark 10 ile 100 arasındaki fark yani % 1000'dir.Örnekteki hesaplamayı alarak kıyaslayacağımız 25 dB (Wavin AS ses geçirgenliği) ile 34 dB (Pikin ses geçirgenliği) arasındaki fark tam olarak % 282'dir. Yani Pik boru Wavin AS'a göre yaklaşık 3 kat daha fazla ses geçirmiştir.Ayrıca aynı enstitüce yürütülen ikinci bir testte söz konusu tesisat örneklerinin duvara montajında kullanılan kelepçelere conta konulmamıştır. Temas sesine karşı iki farklı malzemeyi karşılaştırmak amacıyla yapılan bu test sonucunda elde edilen değerler ise;Wavin AS   28 dBPik         40 dB'dir.

Açıkça görülüyor ki, tesisatçının pis su sistemini monte ederken kelepçeden unutulabileceği conta pik tesisata çok daha fazla bir ses geçirgenliğine yol açıyor. Deneyde özellikle kurulan bu temas sesi köprüsü Wavin AS'ta pike nazaran daha az bir artışla kendisini gösteriyor.

b.         Tıkanmaları ve kabul bağlamaları önleyecek iç yüzey özellikleri

Tıkanmaları ve kabuk bağlamaları önlemenin en önemli yolu pis su tesisat sisteminde kullanılan boruların iç yüzeylerinin pürüzsüzlüğü ile olmaktadır. Po-lipropilenin özelliği gereği üretilen boru ve bağlantı parçalarının iç yüzeyleri pürüzsüzdür (0.007). Pik borularda ise bu oranın yüksek olması nedeniyle zamanla tıkanmalar ile karşılaşılmaktadır. Pik borularda pürüzsüzlüğü sağlamak amacı ile boru iç yüzeyine katran epoxy kaplama yapılmaktadır ki, bunu getirdiği sorunları yangın konusunda ve korozyon kısmında işleyeceğiz.

c.         Korozyona mukavemet

- PH 2-12 arası dayanım Demir, tuz gibi agresiv akışkanlarla temasa girdiği anda, paslanmaktadır. Bu durumu önlemek amacıyla pik özel anti pas ve anti korozyon boyalarla boyanmaktadır. Ancak bu boyaların da ömürleri fazla olmamaktadır. Konutlardaki, üniversitelerdeki vb. yerlerdeki çürüyen ve değiştirilmek zorunda kalınan pik tesisatlar buna örnektir. Zi-

ra pik boruların montajı esnasında istenilen boya getirmek için spiralle yapılan kesim nedeniyle kesilen bölgedeki anti korozyon kaplama kalkacak ve o noktadan korozyon ve çürüme başlayacaktır. Zaten sadece demir olması halinde bu tür tesisatlarda tercih edilemeyecek olan pik borunun en büyük özelliğinin bu kaplamalar olduğu göz önünde bulundurulduğunda, bu kaplamanın zarar görmesi halinde tesisatın bu avantajı bertaraf edilmiş olacak ve kendisine yapılan yatırımı kısmen boşa çıkaracaktır. Ayrıca pis su tesisatına neler atılmıyor ki, bu boyanın kalkacağı herhangi bir noktada paslanma ve korozyon hızla başlayacaktır. Wavin AS ise özel hammadesi sayesinde kesinlikle korozya-na uğramamaktadır ve pH 2-12 arası kimyasallara dayanım göstetarinrmektedir. Bunun kanıtı olarak hastanelerde ve üniversite labora-tuvarlarında pik boru yerine döşenmesi ve sorun çıkarmaması gösterilebilir. - Sıcak suya dayanım (90 °C)Wavin AS ve pik borular DİN 1986 normu uyarınca 90 °C sıcak suya dayanıklıdır.

d. Döşeme ve taşıma kolaylığı sağlamak  Tablodan da anlaşılacağı üzere spesifik ağırlıkları değerlendirildiğinde pike nazaran daha hafif olan Wavin AS'ı taşımak ve işlemek çok daha kolaydır

e. Yangın tehlikesine karşı Bu hususta esas olan, yangının çıkmasına karşı tedbir almak, çıkan yangında alevlerin üst katlara taşınmasını engellemek ve malzemeyi, yandığı zaman, zehirli gaz çıkarmayacak olanlardan tercih etmektedir.

Yangın emniyeti hususunda Almanya İnşaat Tekniği Enstitüsü (DIBt) talimatlarına göre, döşeme standartlarında borular duvar arkasından, havalandırma boşluğundan geçirildiği taktirde yangından koruma gereği yoktur. Ancak yeraltı otomobil garajı veya bodruml ardaki kazan daireleri gibi 5000 litre kapasiteden fazla yakıt tankı bulunabilecek yangın tehlikesi olan bölümlerde oda içinden geçecek her türlü tesisatın olası bir yangında alevin hem boru içinden hem de borunun etrafından geçişini üst katlara taşımaması için Yangın Önleyici ve Engelleyici Kelepçe kullanımı tavsiye edilir. Bu kelepçe içerisindeki madde 200 °C üstünde ısıya ulaşıldığı taktirde çözülür ve alevin hem boru içinden hem de borunun etrafından geçişini 90-150 dakika arasında engeller. Bu da itfaiyenin yangın mahalline ulaşabilmesi için yeterli bir

Pis su tesisat sistemlerinde bilinmesi gerekenler

. Unutulmaması gereken, borunun oda içinden geçmesinin çok nadir olduğudur.

- sağlığa zararlı gaz oluşumunun olmaması. Yangın durumunda plastiğin zehirli gaz oluşturması hakkında çok genel fikirler yürütülmektedir. Plastik çeşidinin oldukça geniş bir yelpazeye sahip olması Po-lipropilenin Tıp alanında hayati özelliği bulunan dal. Unutulmaması gereken, borunun oda içinden geçmesinin çok nadir olduğudur.

- sağlığa zararlı gaz oluşumunun olmaması. Yangın durumunda plastiğin zehirli gaz oluşturması hakkında çok genel fikirler yürütülmektedir. Plastik çeşidinin oldukça geniş bir yelpazeye sahip olması Po-lipropilenin Tıp alanında hayati özelliği bulunan dalbulunmaktadır, ahşap ve doğalgaz da yandığında CO2 gazı oluşur. Kısacası Wavin AS yansa bile doğaya zarar vermediği gibi gözleri yaşartıcı, deriyi tahriş edici ve nefes almayı engelleyici hiçbir gaz çıkarmaz. Pik borularda korozyonu önlemek amacıyla kaplama olarak kullanılan Katran Epoxy boya yanıcıdır. Yanan boya ve yangına bağlı olarak boru ısınacak ve ısıyı katlar arasında taşıyacaktır. Boyanın sadece boruyu boyama sırasında bile zararlarına karşı tedbirler alınması gerektiği ve bu kimyasalın normal haliyle bile aşağıdaki tehlikeleri olduğu bilinmektedir.

?          Gözü ve deriyi tahriş eder.

?          Çalışma esnasında uygun   koruma   kıyafeti, koruma eldiveni  ve  yüz koruması/koruma gözlüğü takılmalı.

?          Göz ve deriye temas önlenmeli.

?          Çocukların eline geçmemeli.

?          Yangın tehlikesi olan yerlerden uzak tutulmalı, sigara içilmemeli.

?          Duman teneffüs edilmemeli, çok miktarda teneffüs tehlikeli olabilir.

?          Gözle temasta temiz su ile göz temizlenmeli ve doktora başvurulmalı.

?          Deri   ile  temasta derhal bol su ve sabunla yıkanmalı.

?          Olası kaza ve istenmeyen durumlarda derhal  doktora başvurulmalı ve etiket gösterilmeli.

?          Söz konusu boyanın depolanması için de yangın tehlikesi olan yerler seçilmemeli ve iyi bir ortam havalandırması sağlanmalıdır.

?          Bavyera Sigortalar Odası Yangından Korunma Talimatı  3.4-6 gereği demir boruların ilave olarak arz ettiği tehlikeler  aşağıdaki  dört maddede özetlenmiştir.

1.         Pik boru tesisatının ısıyı aktarması sebebiyle üst katlar için oluşturduğu yangın tehlikesi.

2.         Tesisat içinde akışkan vasıtasıyla katlar arası ısı nakli  ile  yangın  tehlikesi.

3.         Pik boruların termik uzaması nedeniyle geçiş duvarlarında kırılmalar.

4.         Yangın anında parçalanan, ayrılan ve kopan parçaların aşağı düşmesi ile oluşturduğu tehlikeler ve verdiği  zararlar.

Pik boruda geçişler özel bağlantı kelepçeleri ile yapılmaktadır. Bu kelepçelerdeki sentetik kauçuk conta yanmaya fevkalade müsaittir. Boru içi ve dışındaki anti korozyon kaplama Katran Epoxy de yanmaya müsaittir. Yangın anında ısıya bağlı olarak pik borudaki üst katlara ısı iletimi ve yine ısıya bağlı olarak esnemesi kat geçişlerinde duvarı parçalayacak derecede tehlikelidir. Ayrıca yangında kalmış bir pik boru tesisatının da yangından sonra kullanılmaz hale geleceği unutulmamalıdır ve bunu söktürmek de ilave bir maliyettir. Çünkü katran epoxy kaplaması zarar görmüş bir pik boru tesisatı bir daha kullanılamaz.

Oda içinden geçen pis su tesisatlarından yangın kelepçesi kullanılmış Wavin AS tesisat, yanmaz diye lanse edildiği için hiçbir yangın koruması olmayan pik tesisata kıyasla daha güvenlidir.Zira yangın anında Wavin AS boru yansa bile temiz yanar ve kelepçe alevlerin üst katlara sıçramasını engeller. Ancak pik tesisatta bağlantı kelepçelerinde yanan kauçuk contaların boşalttığı kısımlardan oda içinde yanan diğer maddelerin oluşturduğu zehirli gazlar üst kata taşınır.

Unutmayınız! Yangınlarda ölümlerin büyük çoğunluğu zehirli gazların neden olduğu boğulmalardır.

f. Kolay döşeme ve esnemelerin sistem içinde emilmesi

Wavin AS'ta her çap boru 3 metre sabit boyda uçları düz ve mutsuz olarak üretilir. Bu sayede boru uygun makasıyla ihtiyaca göre kolayca kesilecek ve son parçaya kadar artık olmaksızın kullanılabilecektir. Fittingsleri mutlu ve kendinden contalıdır ve kolayca birleştirilebilir. Wavin AS'in üretim programında bulunan ve mufsuz olan borular ile boru ve bağlantı parçalarının arasındaki geçişi sağlayan körüklü manşonlar, sistem içerisindeki boyca değişmelerin yine sistem içerisinde emilmesini sağlar. Bu manşonlar içindeki körüklü conta üç metrelik bir borudaki uzamayı emer. Kelepçe olarak da alışagelmiş kelepçeler bu tesisat sistemi için yeterlidir. Pik boru ise aynı şekilde 3 metre standart boyda mufsuz üretilmesine karşın kesme ve işleme zorluğunu beraberinde getirmektedir. Spiralle zor olarak kesilen pikin ağır olması sebebiyle döşenmesi de zordur. Ayrıca mufsuz olan fittingsleri sebebiyle de ilave bağlantı kelepçelerin boruya ve diğer fittingslere geçişte kullanılması gerektiği zaman kaybı ve artı maliyet açısından da bir dezavantajdır. Ağır olan sistemin taşıyıcı kelepçelerinin de kullanılması ve bunun ayrı bir dikkat ve maliyet gerektirdiği unutulmamalıdır. Her iki sistemin döşenme zamanları kıyaslandığında Wavin AS yaklaşık % 40 zaman tasarrufu sağlamaktadır.Örnek bir Wavin AS tesisatta mufsuz borular ile bağlantı parçaları arasında geçişi sağlamak için sadece 3 adet körüklü manşon kullanılmıştır. Çünkü bağlantı parçaları muflu ve kendinden contalıdır. Aynı tesisatı pik boru ile döşeyecek olursanız mufsuz boru ve yine mufsuz olan bağlantı parçaları arasındaki geçişlerde toplam 13 adet bağlantı kelepçesi kullanmak gerekir.

4. Sonuç

Plastiğin getirdiği kolaylıklara bağlı olarak, tüketiminin de hızla arttığı bir dünyada yaşıyoruz. Kişi başına plastik tüketiminin arttığı ve Türkiye'de de bu tüketimin henüz az oluşu, dolayısıyla artacağının ve gelecekte de en  doğru  seçimi, tercihlerini plastikten yana kullananların, yapmış olacağını tahmin ediyorum. 1991 yılından sonra gerek gerçekleşen gerekse tahmini olarak plastik sektörünün gelişimi giderek artan bir çizgi izlemektedir. Plastiğin metale karşı avantajları küçümsenemeyecek kadar önemlidir. Bu doğrultuda yukarıda pis su tesisat sisteminin kıyasını, bugüne kadar akla gelen sorular doğrultusunda yaptım.Tahmin ediyorum bu açıklamalar sayesinde bu işle ilgili mühendis ve montajı yapan ustalar artık hangi sistemin daha avantajlı olduğu kararını daha kolay verebileceklerdir.

Kaynaklar

1.         Institut l'ür Schall-uiHİ Varmeschutz Prof .Dr ./.eller. Essen  Almanya.

2.         Chemische Werke Franz v. Furtenbach GmbH Test Sonuçlan. Avusturya.

3.         Petrochemie Danubai GmbH Test Sonuçları. Avusturya.

4.         Çeşitli  Firma  Broşürleri.

5.         Povver  Dergisi   10/96  Acar Menkul  Değerler Araştırma Bölümü  Araştırması.

6.         Bavyera Sigortalar Odası Yangından  Korunma Talimatları.