İç Ortam Hava Kirliliğine Neden Olan Uçucu Organik Bileşikler (VOC)
Uçucu organik bileşikler, günlük olarak karşılaşacağınız en yaygın iç ve dış hava kirleticilerinden bazılarıdır. Çoğu durumda, muhtemelen onları soluduğunuzda farkına bile varmayacaksınız, zaman içinde ne kadar zararlı olabileceklerini bilmiyor olma ihtimaliniz de var. VOC’lar yeni arabanızla, yeni satın aldığınız bir kanepeyle gelir, hatta banyoda biraz uzun süre püskürttüğünüz hava spreyi bile VOC kaynağı olabilir. Potansiyel tehlikeyi ve günlük yaşamınızda VOC’ları tanımanın önemini anlamak için, önce tam olarak uçucu organik bileşiklerin ne olduğunu anlayalım.
Uçucu Organik Bileşikler (VOC) nelerdir?
VOC’lar yüksek buhar basınçlarına ve suda düşük çözünürlüğe sahip bileşiklerdir. Genellikle üretimin yan ürünleri, hatta yangın geciktiriciler gibi amaçlara hizmet etmek için üretilen ürünlerledir. Çevrenizdeki ürünlerde göreceğiniz en büyük uçucu organik bileşik kaynağı muhtemelen sigaralar, boyalar, soğutucu akışkanlar, ilaçlar veya kimyasal olarak tasarlanmış ürünler olacaktır.
Bu bileşikler, yüksek buhar basıncıyla veya farklı katılardan ve sıvılardan buharlaştırıldıktan sonra gazlara dönüşür. Küçük dozlarda veya hatta konsantre yüksek dozlarda, VOC’lar genellikle yan etkilere yol açmayabilir, ancak kısa süreli maruz kalma halinde baş dönmesine, baş ağrılarına, hafıza sorunlarına ve diğer sorunlara sebep olabilir. Ancak zaman içinde daha ciddi sorunlar ortaya çıkar. Zaman içinde küçük doz olarak alınan VOC’lar, örneğin bir ressamın yoğun biçimde boyalarla çalışması ve güvenli olmayan iç hava kalitesine sahip bir mekanda maske takmadan çalışmak gibi durumlarda, insanlarda yıkıcı biyolojik tepkiler üretebilir, kanser ve böbreklere, karaciğere ve merkezi sinir sistemine kadar diğer hasar verebilir.
VOC, kısaltmasındaki “organik” kelimesinden, bu bileşiklerin daha spesifik olarak hidrojen, oksijen veya azot gibi diğer moleküllere kovalent olarak bağlı karbon atomları içeren bileşikler olduğunu anlayabiliriz. Kimyayı ilgilendirmeyen bir sözcük olarak “organik”, doğal olanla ve genellikle olumlu anlamlı şeylerle ilişkilendirilebilse de, kimyada karbon içeren bir bileşik anlamına gelir ve kimyada, sadece birkaç moleküler bağ, çok farklı sonuçlara götürür.
EPA, evlerimizde, dış ortama göre 2 ila 5 kat daha fazla VOC konsantrasyonu olduğunu tespit etti. Bu verinin tespitinde, söz konusu evin bir endüstriyel tesisle olan yakınlığı parametre olarak alınmadı.
Bu, VOC’ları oluşturan en yaygın şeylerden çoğunun ortalama bir evde düzenli olarak bulundurulduğunu vurgulamaktadır. Bu aynı zamanda evlerde uygun havalandırma ve bu tür kirleticilerin giderilmesi ihtiyacının da altını çizmektedir.
VOC’lar nereden geliyor?
En yaygın VOC kaynaklarından bazıları: Aerosol spreyleri, sigara, boya, kuru temizlemeden gelen giysiler, yeni mobilya ve döşemeler, dezenfektanlar, ahşap koruyucu, vernik, güve kovucular, oda parfümleri, akaryakıt, tarım ilacı, yapı malzemeleri, suni ve sentetik kumaşlar, mürekkepler, ispirtolu kalemler…
Bu listeye baktığınızda, muhtemelen VOC’ların neredeyse kaçınılmaz olduğunu düşünmeye başlıyorsunuz. Aslında haklısınız. VOC’ları tamamen önleyemeseniz de, maruziyetinizi ve dozajını sınırlandırabilirsiniz. Hava kirleticiler söz konusu olduğunda bunlar gerçekten önemlidir. İyi havalandırılan bir evde VOC’lar da, olumsuz sağlık belirtileri de daha düşük seviyelerde olacaktır. Kötü havalandırılan bir ev, VOC’ların iç havada birikmesine ve içeride yaşayanları yavaşça olumsuz etkilemesine sebep olabilir.
VOC’ların sağlık üzerindeki olumsuz etkileri nelerdir?
Hava kirliliğinin doğal nedenleri olabilir, ancak çoğu VOC, insan eli ile üretilmiştir. Hava kirliliğinden tamamen kaçamasak da, bazı etkilerini yönetebiliriz. VOC’ların solunduğunda veya cilt tarafından emildiğinde neden olabileceği bazı olumsuz sağlık etkilerini gözden geçirelim: Solunum yolları tahrişi, baş ağrısı, alerjiler, karaciğer hasarı, sinir sistemi hasarı, mide bulantısı, baş dönmesi, kanser, astım ve diğer solunum güçlükleri… Bunlar yan etkilerden sadece birkaçı. Hissedilen gerçek etkiler maruz kaldığınız kimyasal maddeye ve ne kadar süre maruz kaldığınıza bağlı olarak değişecektir.
Her kimyasalın, maruz kalma miktarına atıfta bulunarak, farklı oranda tehlikeli olan toksisite seviyesi vardır. Bir VOC, fark edilebilir yan etkilere neden olmaya başlamadan önce çok fazla maruz kalmayı gerektirebilir, diğeri ise neredeyse anlık etkilere sahip olabilir.
Her insan farklı tepki gösterir. Yine de belirttiğimiz gibi, maruziyet seviyesi ve sürenin uzunluğu önemlidir. Yaşamınızda bir kez, bir tip VOC bileşiğe maruz kaldığınızda, yan etkiler yaşayabilirsiniz, ancak muhtemelen uzun sürmez. Bunun nedeni, gelecek sefer, maruziyetin seviyesi ve maruz kalma süresi konusunda o tip VOC hakkında deneyim elde etmiş olmaktır, yani önceki deneyim VOC’un toksisitesini anlamanın anahtarı olabileceğidir.
Kendinizi nasıl koruyabilirsiniz?
Kendinizi uçucu organik bileşik maruziyetinden korumak için şunları yapabilirsiniz:
- Evinizdeki veya çalışma alanınızdaki havalandırmayı artırın
- Uyarı etiketlerine dikkat edin ve uyarı yönergelerini aşmamaya çalışın
- Kirletici maddelerin kaynağını kaldırın
- İç ortama giren yeni ürünler varsa, o alanı havalandırın
- İç mekanda pestisit kullanımını azaltın
- Sigara içmeyin
Çoğu ev kimyasalları için, üzerlerinde ne kadar tehlikeli olduklarını netleştiren etiketler vardır. Talimatlarını takip etmek iyi bir ilk adımdır. Kaçınılması gereken VOC’lar, satın aldığımız yapı malzemeleri ve ürünlerden gelenlerdir. Yeni bir mobilya satın alırsanız, onu açmak ve açık bir alanda havalanmasını sağlamak genellikle iyi bir uygulamadır. Bu, VOC’ların çoğunun ürün üzerinden açık havada buharlaşmasına izin verir, böylece onlarla temasa geçmezsiniz.
Kimyasal ürünlerin doğru depolanması, yaşamınızdaki VOC’ların tehlikelerini azaltmak için önemli bir güvenlik önlemidir. Yanlış depolanan kimyasallar ve hatta doğru şekilde depolanan büyük miktarlarda kimyasallar, uçucu organik bileşikleri yüksek miktarlarda havaya geçirebilir.
En yaygın ve tehlikeli VOC’lardan biri, tinerler, boyalar, kimyasallar ve tütün dumanında bulunan benzendir. Benzen bir kanserojendir ve insanlarda kansere neden olan önde gelen VOC’lardan biridir.
Perkloretilen, en yaygın kuru temizleme kimyasallarından biridir ve aynı zamanda kansere neden olduğu gösterilmiştir. Bu VOC türü, kuru temizlemenin yaygın veya sık olduğu evlerde veya alanlarda birikebilir.
VOC’lar size gerçekten nasıl zarar veriyor?
VOC maruziyetinin biyolojik mekaniği ile ilgili araştırmalar zor olabilir. Bunun nedeni, VOC’ların verdikleri sağlık hasarları, genellikle sadece uzun sürede tespit edilebilir ve bunun da araştırmacılar tarafından izlenebilmesi kolay değildir. Ayrıca, birden fazla bileşiğin nasıl etkileşime girmesinden kaynaklanan toksisite seviyesi hakkında yetersiz bilgi, gerçek ortam hava konsantrasyonlarının ölçülmesi ve kişisel maruziyetin değerlendirilmesi gibi analitik zorluklar da vardır. Bu, VOC’ların sağlık etkilerini tam olarak belirlemenin zor olabileceği anlamına gelir. Epidemiyolojik çalışmaların sınırlamalarına ek olarak, VOC’ların nasıl zarar verdiği hakkında temel moleküler bilgi eksikliği de vardır. Bunun nedeni uzun bir süre boyunca, sürekli olarak istikrarlı bir atmosfer yaratma ihtiyacı ile genlerin ve diğer tepki mekanizmalarının ölümcül konsantrasyonlarda nasıl hareket ettiği hakkında bilgi eksikliğinden kaynaklanmaktadır. Bununla birlikte, araştırmacılar VOC’ların hücreler üzerindeki etkisini izleyebilir ve bundan, VOC maruziyetinin olumsuz etkilere neden olduğu yollardan bazılarını tespit edebilir.
VOC’lar hücresel metabolizmaya müdahale ederek, enflamatuar yanıtlara neden olur ve genetik yapıyı çeşitli şekillerde etkileyerek hasara neden olur. Bu nedenle, zaman içinde ortaya çıkabilecek olumsuz yan etki riskinizi azaltmak için VOC maruziyetinizi yönettiğinizden ve farkında olduğunuzdan emin olmanız önemlidir. Doğru yönetim, sağlık koşullarını sağlamak için anahtardır.
Kaynak: Interesting Engineering
