HFC Kullanımının Sınırlandırılarak Sonlandırılması (F-Gaz Yönetmeliği)

Yazan: Sertan Genç, Danfoss Türkiye Soğutma OEM Satış Mühendisi

Soğutkan seçimi bütünsel bir yaklaşım gerektirir ve enerji verimliliği, sistem performansı, kişisel ve toplum sağlığına olan etkileri, maliyet ile çevreye olan dolaylı ve doğrudan zararlarını içerir. Bu bağlamda en uygun gaz seçimi için sürekli iyileştirmeler devam etmektedir.

F-Gaz terimiyle, hidroflorokarbonlar (HFC), perflorokarbonlar (PFC) ve sülfürhegzaflor (SF6) kastedilmekte olup, bu maddeler endüstriyel soğutma uygulamaları, iklimlendirme sistemleri, yalıtım ürünleri, yangın söndürücüler gibi değişik uygulamalarda yaygın olarak kullanılmaktadırlar. 

Avrupa Birliği F-Gaz Yönetmeliği 1 Ocak 2015 tarihinden itibaren geçerlilik kazanmıştır. Yönetmelik, kota uygulaması ve yüksek GWP (Global Warming Potential) değerlerine sahip soğutkanlara sektörel bazda kısıtlamalar getirmek suretiyle 2015-2030 yılları arasında HFC kullanımını azaltarak sonlandırmayı hedeflemektedir. Özellikle baskı altında olan R404A/R507'nin tüm ticari sistemlerden çıkarılması beklenmektedir. 

Yönetmeliğin yeni olması nedeniyle gelecekte ne olacağı hakkındaki belirsizlik devam etmektedir. Durumu yakından takip eden Danfoss, diğer uzmanlar gibi ara çözüm olarak, doğal ve düşük GWP değerine sahip diğer soğutkanların kullanımının yaygınlaşmasını beklemektedir. R404A yerine 407A/F kullanılması gibi ara çözümlerin geçici olmasına rağmen birkaç yıllığına kullanılması muhtemeldir. Ayrıca gelecekte yeni karışımların da rol oynamalarını beklemekteyiz.

İklimlendirme sektöründe değişiklik öngören kotalar nedeniyle geleneksel HFC'lerin piyasada azaldığı ve fiyatlarının yükseldiği de su götürmez bir gerçektir. Kotalı bir sistemle kontrol edilen kullanımı sonlandırma süreci, HFC tedarikinin giderek azalmasına ve soğutkan fiyatlarında artışa neden olmaktadır. 2018 yılı talep/tahsis dengesi bakımından kritik bir yıl olacağa benziyor. 

Yeni Avrupa Birliği F-Gaz Yönetmeliği, soğutkanlarının GWP değeri >2500 (404A/507) olan servis ekipmanlarına yönelik yasaklamalar da getirdi:

- 150 ve üzeri GWP’si olan HFC’ler içeren buzdolapları ve dondurucular 1 Ocak 2015’ten itibaren yasaklandı.

- 2500 ve üzeri GWP’si olan HFCler içeren gıda hizmetinde ürünlerin depolanması, sergilenmesi veya dağıtımı (ticari kullanım) için buzdolapları ve dondurucular ­ hermetik olarak sızdırmazlığı sağlanmış sistemler 1 Ocak 2017’den itibaren yasaklanacak.

- 150 ve üzeri GWP’si olan HFC’ler içeren gıda hizmetinde ürünlerin depolanması, sergilenmesi veya dağıtımı (ticari kullanım) için buzdolapları ve dondurucular ­ hermetik olarak sızdırmazlığı sağlanmış sistemler 1 Ocak 2020’den itibaren yasaklanacak.

- 150 ve üzeri GWP’si olan HFC’ler içeren Taşınabilir oda tipi klimalar (hermetik olarak sızdırmaz cihazlar) 1 Ocak 2020’den itibaren yasaklanacak.

- Şarjı 40 ton CO₂  altında olan ekipmanlar (R404A için 10,2 kg), 50˚C altı sıcaklıklar ve askeri ekipmanlar bu kapsamın dışında tutulmuştur.

2020 yılından itibaren, GWP değeri> 2500 olması durumunda, sadece geri kazanılmış soğutkanlar kullanılabilecek. 2030 yılından itibaren ise kullanımı tamamen yasaklanmıştır. Buna göre marketlere dağıtılan R404A soğutma sistemleri 2020 yılından sonra R407A&F gibi yeni karışımlara yönelebilir. Ön şarjlı ekipmanlar hâlâ kullanılabiliyor. 2017 yılından itibaren ise kota sistemi AB’den ithal edilen ön şarjlı ekipmanlar için de geçerli olacak. İthalatçılar her yıl üçüncü bir tarafça denetime tabi tutulacak bir uygunluk beyanı vermek zorunda kalacaklar. Son kullanıcılara hermetik olmayan ekipmanlar satıldığında tesisatın yetkili firma tarafından yapılacağı garantisi aranacak.

Yönetmeliğin İçeriği

Yönetmeliğin amacı, Kyoto Protokolü kapsamındaki sera gazlarının (HFC, PFC, PF6) emisyonunu azaltmaktır. Bu amacı gerçekleştirmek için yürürlüğe giren alt başlıklar şöyledir:

- F-Gazların azaltılması, geri kazanımı, kullanımı ve imhası

- Etiketleme ve bu gazları içeren ekipmanın uygun tarzda devre dışı bırakılması

- Bu gazlarla ilgili raporlama sisteminin geliştirilmesi

- Bazı ürünlerin pazara arz edilmesi ile ilgili kısıtlamalar

- Bu sektörde faaliyet gösteren teknik elemanlar ve şirketlerin eğitim ve sertifikasyonu

Eğitim ve Sertifikasyon

Tesisat kurulumu, servisi, sızıntı kontrolü ve sökülmesi sertifikalı kişiler tarafından yapılmalıdır. Mevcut sertifikalar geçerlidir, taşeronla çalışan şirketler bu işlerin sertifikalı personel tarafından yerine getirildiğinden emin olmak için gerekli tedbirleri almalıdır. Bir ülkede verilen sertifikalar tüm diğer ülkelerde geçerli olacaktır.

Kayıt Tutma

Ekipmana soğutkan ilave edilmesi veya çıkarılması ve sızıntı tespiti gibi servislerin kaydı sistem operatörü ve servis firması tarafından tutulmalıdır. Yeni kayıt tutma şartları şöyledir:

- Her iki taraf 5 yıl boyunca kayıtları saklamalıdır.

- Bazı ülkelerde kayıtlar ulusal bir veri tabanında saklanır.

- Diğer ülkelerde sistem ve servis elemanları için kayıt defterinin tutulması yeterlidir.

- HFC satan veya alan şirketler için de aynı şartlar geçerlidir.

Ön şarjlı ekipmanlar hâlâ kullanılabiliyor. 2017 yılından itibaren ise kota sistemi AB’den ithal edilen ön şarjlı ekipmanlar için de geçerli olacak. İthalatçılar her yıl üçüncü bir tarafça denetime tabi tutulacak bir uygunluk beyanı vermek zorunda kalacaklar. Son kullanıcılara hermetik olmayan ekipmanlar satıldığında tesisatın yetkili firma tarafından yapılacağı garantisi aranacak.

Raporlama

İthalatı, ihracatı veya üretimi yılda 100 ton CO₂ veya 1 metrik tonu geçen florlu gazlar komisyona rapor edilmelidir. Ayrıca yılda 500 ton üzerinde CO₂ içeren ürünler pazara sürülürken yine komisyona rapor edilmelidir. Bu rakam aşağıdaki miktarlara eşittir:

- 349.65 kg R134a, veya

- 282.49 kg R407C, veya

- 239.23 kg R410A, veya

- 127.55 kg R404A.

İthalatçılar HFC üretiminden ortaya çıkan R23 yan ürününün imha edildiğini ispatlamakla yükümlüdür.

Etiketleme

2017 yılından itibaren soğutma, iklimlendirme, ısı pompaları ile organik Rankine çevrim sistemleri şu şekilde olacaktır:

- Ekipmanın HFC içerdiğine veya bağlantılı olduğuna dair bilgi

- Soğutkan tipi

- Ağırlık ve CO₂ cinsinden soğutkan miktarı

- Soğutkan GWP değeri

- Hermetik ekipmanlar ayrıca belirtilmelidir.

- Kullanım kitapçıkları ve reklam açıklamalarında da bu bilgilere yer verilmelidir.

- HFC konteynerleri yukarıda belirtildiği şekilde etiketlenmeli, HFC'nin akıbetiyle ilgili (iade, imha, askeri amaçlı kullanım, doğrudan ihracat) bilgi verilmelidir.