Dilatasyon Kompansatörleri
Yazan: Atakan Yürük, Makina Mühendisi, Satış Müdürü, Kayse
Ülkemizde ve dünyada insanlar büyük şehirlere ve ülkelere farklı gerekçeler ile göç etmektedir. Bu göçler ve büyüyen nüfus yoğunluğundan dolayı yaşam alanlarımız da buna paralel olarak büyümektedir. Kentsel dönüşüm sonrasında eski binalar yerine de daha büyük yapılar inşa edilmektedir.
Büyük ve geniş yapıların kendi ağırlığından ya da oturduğu zeminden kaynaklanan çökmeleri önlemek, zararları azaltmak ve düşey hareketlerin yapının tamamına yayılmasını önlemek amacıyla yapılan derzlere dilatasyon derzi denmektedir. Bu derzler yapının korunması için yapılmaktadır. Peki binanın damarları diye nitelendirdiğimiz tesisat borularımızı kim koruyacak? Tabii ki dilatasyon kompansatörleri.
Dilatasyon kompansatörleri, sadece yapıların zemin farklılıklarındaki hareketleri değil, aynı zamanda deprem salınımlarında da boru hatlarının birbirinden ayrılmadan çalışmalarını sağlamaktadır. Tabii ki bina ayakta ise…
Dilatasyon kompansatörlerinin kullanılacağı hatta bağlı olarak farklı tip ve modeller de olabilir. Özellikle yapılar için olmazsa olmaz yangın tesisatında hem binanın zemin çökmeleri hem de deprem esnasında çalışır olarak devamlılığı için dilatasyon kompansatör kullanımı önemlidir. Bu ürünler, binanın yaşına oranla hem uzun ömürlü olması hem de gerektiğinde istenilen performansı göstermesi için belirlenen standartlarda üretilmelidir. Ülkemizde TSE’nin yanı sıra uluslararası FM Approved sertifikalı ürünlerin kullanılması tercih edilmelidir.
Kardan Mafsallı Dilatasyon Kompansatörü
Bu ürün X, Y ve Z ekseni olmak üzere 3 eksende harekete izin vermektedir. Yapının kullanılacak dilatasyon derzinde en kötü senaryo olan depremdeki hareket miktarına göre ürün seçimi yapılmalıdır. Örneğin Y veya Z yönündeki hareket miktarı ±60 mm (toplam hareket 120 mm) olan bir yapı için ±100 mm (toplam hareket miktarı 200 mm) olan ürün seçilmelidir.
Hareket miktarı konusunda da kafa karışıklığına sebep olan bir konuya da değinmek istiyorum. Ürünlerin üretim esası toplam hareket miktarına göre yapılmaktadır. Ürün hareket miktarı seçilirken veya kontrol edilirken bina dilatasyon derzindeki toplam hareket miktarına bakılmalıdır. Örneğin; incelediğimiz bir dilatasyon derzindeki hareket miktarı ± 30 mm şeklinde ise, toplam hareket miktarı 60 mm’dir. Bu hareket miktarını karşılayacak ölçüde kompansatör seçimi yapılmalıdır.
Bu ürünler FM onaylı olarak yangın tesisatında ve TSE onaylı olarak HVAC tesisatı gibi diğer çelik boru hatlarında kullanılabilir.
Limit Rotlu Dilatasyon Kompansatörü
Bu ürün, X ve Y yönünde olmak üzere 2 eksende harekete izin vermektedir. Kardan mafsallı üründe olduğu gibi dilatasyonda kullanılan limit rotlu dilatasyon kompansatörü, çalışma kapasitesi olarak kardan mafsallıya göre daha az kapasitelerde tasarlanmıştır.
Bu ürünler de özellikle hareket miktarının çok az olduğu fakat kompansatör ihtiyacının olduğu çelik boru hatlarında kullanılır. FM onaylı olarak yangın tesisatında ve TSE onaylı olarak diğer çelik hatlarda kullanılabilir.
Kardan Mafsallı Dıştan Basınçlı Kompansatör
Son zamanlarda şehir hastaneleri ile kullanımı giderek çoğalan “Sismik İzolatörler” diye adlandırılan ürünlerin kullanıldığı yapılar da inşa edilmektedir. Bu yapılar, yapılan deprem öngörüsüne göre yerküre hareketi ne kadar fazla olursa olsun izolatör üstündeki yapıya bunu hissettirmemek adına tasarlanmıştır. Deprem anında bu yapıların ayakta ve hayatta kalması sağlandığı gibi, bu bölgelerden geçen boru hatlarının da sorunsuz bir şekilde çalışması veya durmaması gereklidir. Bu tür yapılar için özel imal edilen kardan mafsallı dıştan basınçlı deprem kompansatörleri veya belirlenen hareketi alacak omega fleks kullanılmalıdır. Bu ürünler izolatörün hareket kabiliyeti kapasitesinde seçilmelidir. Örneğin X, Y ve Z ekseninde ± 300 mm (Toplam 600 mm) hareket kabiliyeti olan bir izolatör için yine aynı kapasiteyi karşılayacak olan kompansatör seçilmelidir.
Bu kompansatör türünün de X, Y ve Z ekseni olmak üzere üç eksende de hareket etme kabiliyeti bulunmaktadır.
Omega Fleks
Bu ürün de sektörde çalışan birçok kişi tarafından artık çok daha fazla tercih edilen, örgülü metal hortum kullanılarak üretilen dilatasyon kompansatörüdür.
Bilindiği üzere diğer dilatasyon kompansatörlerinde sabit noktaya gelen yük miktarı çok fazla olduğundan omega fleks dilatasyon kompansatörleri daha çok tercih edilmeye başlamıştır. Bu ürünler, ±50 mm hareket miktarından başlamak üzere ±500 mm gibi daha büyük hareket miktarı için de tasarlanabilmektedir.
Bu ürün gruplarında (omega U ve V fleks) en büyük saha sorunumuz yer problemleridir. Bu ürünlerin kullanımı proje tasarım aşamasında iken belli ise ürünlerin yerleşimi daha rahat yapılmaktadır. Fakat projelerimizde saha imalatı başladıktan sonra karar verildiğinde çok değişik atraksiyonlar yapılmaktadır.
Hareket miktarı çok fazla olduğu, ±400 mm veya ±500 mm gibi hareket miktarlarında tri omega fleks ürünleri tasarlanmaktadır.
