Sprinkler Sistemi ile korunması zorunlu alanlar[1]

Sprinkler sistemi ile korunan binalarda Sprinkler sistemi ile korunması istisna olan mahaller ve Sprinkler sistemi ile koruma yapılmaması gereken alanlar dışında, binanın tamamında sprinkler sistemi ile koruma yapılmalıdır. Sprinkler sistemi yapılması zorunlu olan yerler aşağıda belirtilmiştir:

(a)   Yapı yüksekliği 30.50 m?den fazla olan konut haricindeki bütün binalar,

(b)  Yapı yüksekliği 51.50 m?yi veya 17 katı geçen konutlar,

(c)   Araç kapasitesi 20?den fazla olan veya giriş ve çıkışları bağımsız olsa dahi birden fazla bodrum katı kullanan kapalı otoparklar ve 10?dan fazla aracın asansörle alındığı kapalı otoparklar,

(d)  Birden fazla katlı bir bina içerisindeki yatılan oda sayısı 100?ü veya yatak sayısı 200?ü geçen oteller, yurtlar, pansiyonlar, misafirhaneler ve yapı yüksekliği 21.50 m?den fazla olan bütün yataklı tesisler,

(e)   Toplam alanı 2000 m2?nin üzerinde olan katlı mağazalar, alışveriş, ticaret, eğlence ve toplanma yerleri,

(f)    Toplam alanı 1000 m2?den fazla olan, kolay alevlenici ve parlayıcı madde üretilen veya bulundurulan yapılar.

Sprinkler sistemi ile korunması istisna olan mahaller[2]

Aşağıdaki mahallerde yangın yükü değerlendirilerek sprinkler sprinkler koruması yapılmayabilir.

(a)   Yanıcı malzeme içermeyen ve yanıcı malzeme depolanmayan ıslak hacimlere, yanıcı malzeme ihtiva etmeyen ve yangına dirençli yapı elemanları ile ayrılan yangın merdiveni yuvalarına, asansör kuyusuna ve gazlı, kuru toz, su sprey ve benzeri diğer otomatik söndürme sistemleri ile korunan mahallere yağmurlama sistemi yapılmayabilir.

2.1.1      Sprinkler sistemi ile koruma yapılmaması gereken alanlar:

Bir bina veya fabrikada bulunan aşağıdaki alanlarının sprinkler sistemiyle korunmamalıdır. Bu durumlarda, diğer otomatik yangın söndürme sistemleri değerlendirilmelidir (örn; gazlı veya tozlu sistemler).

(a)   Su ile temas ettiğinde genişleyen, silolar ve kömür ihtiva eden alanlar,

(b)  Su kullanıldığında, yangın tehlikesi artabilecek olan endüstriyel fırınların veya kurutma fırınlarının, tuz banyolarının, ergitilmiş metal taşıyan kepçelerin veya benzeri aletlerin çevresinde,

(c)   Su boşaltmanın tehlike oluşturacağı yerlerde, odalarda ve alanlarda.

Açık saha depolama alanları

Açık havada depolanan yanıcı malzemeler ile sprinkler sistemi ile korunan bina arasındaki mesafe, sistemin kullanıldığı yerdeki yasal düzenlemelere uygun olmalıdır.

Düzenlemenin yapılmadığı yerlerde, açık havada depolanan yanıcı maddeler ile sprinkler sistemi ile korunan bina arasındaki mesafe 10 m?den veya depolanan madde yüksekliğinin 1,5 katından az olmamalıdır. Bunun için yangına karşı dayanıklı bölmeler, bir yangın duvarı veya dışarıdan gelebilecek yangına karşı uygun bir yangın yayılımı koruma sistemi sağlanarak elde edilebilir.

         Yangın Bölmeleri 

Sprinklerle korunan ve korunmayan alanları ayırmada kullanılan ayırıcı malzeme, ilgili kuruluş tarafından belirlenmiş bir malzeme olmalı ve hiçbir durumda yangın dayanımı 60 dk?dan az olmamalıdır. Düşey iç bölmeler ve bitişik nizam yapıların yangın duvarları,yangına en az 90 dakika dayanıklı olarak projelenmelidir. Bölme aralıkları 75 metreyi aşmamalıdır.

Sprinkler sistemiyle korunmayan bir binanın veya bölümün hiçbir yeri, sprinkler sistemi ile korunması istisna olan mahaller ve sprinkler sistemi ile koruma yapılmaması gereken alanlar dışında sprinkler ile korunan bir binanın veya bölümün dikey olarak altında yer almamalıdır.

Yukarıda sprinkler sistemi zorunlu olan yerlerin dışında, sprinkler sistemi ile korunmayan bina ve endüstriyel tesislerde, huzurevi, hastaneler, kreşler, ana ve ilkokullar gibi can güvenliği açısından önem arz eden binalarda kat alanı 1250 m2?yi aşmayacak yangın kompartımanları yapılmalıdır. 

Bölmelerde kapı ve sabit ışık penceresi gibi boşluklardan kaçınmak mümkün değilse, bunlar da en az bölme yangın mukavemetinin yarı süresi kadar yangına dayanıklı ve yangın kesici özellikte olmalıdır. Kapılar kendiliğinden kapanır olmalı veya yangın durumunda otomatik olarak kapatılmalıdır.Kapılar duman sızdırmaz özellikte olmalıdır.

Binalar gerekli durumlarda düşey ve yatay yangın bölmeleri ile donatılmalıdır.Yalnız can kaybının düşünülmesi durumunda, tek veya ikinci çıkışa sahip, iki katlı müstakil konutlarda, tek katlı büro binalarında, tek katlı ve çevresi açık fabrika ve depolarda yangın bölmeleri yapılmayabilir.

Asma Tavan ve Yükseltilmiş Döşeme Boşluklarının Korunması

Asma tavan yüksekliği veya yükseltilmiş döşeme yüksekliği 0,8 m? yi geçerse bu boşluklar sprinkler korumalı olmalıdır.

Asma tavan yüksekliği veya yükseltilmiş döşeme yüksekliği 0,8 m?den büyük değilse, sadece yanıcı malzemeler içeriyor veya yanıcı malzemelerden yapılmış ise bu boşluklar sprinkler ile korunmalıdır.Bu boşluklarda  250 V?dan az gerilime sahip, tek fazlı en fazla 15 elektrik kablosuna müsaade edilir.

Asma tavan ve yükseltilmiş döşemelerde sprinkler koruması, ana tehlike sınıfı düşük tehlike olan yerlerde düşük tehlike sınıfına göre ve bütün diğer durumlarda, orta tehlike sınıfına göre yapılmalıdır.

Yüksek Binaların Korunması

Bir sprinkler basınç  zonunda, en üstteki ve en alttaki sprinkler grupları arasındaki yükseklik farkı, 45 m?yi geçmemelidir. Yükseklik farkının 45 m?yi geçtiği yerlerde, yüksek ve alçak basınç zonlamasına yönelik özel mühendislik çözümleri uygulanmalıdır.

Sprinkler Sistem Tipinin Belirlenmesi

Islak Borulu Sprinkler Sistemi seçim kriterleri

Islak borulu sprinkler sisteminde borular, sürekli olarak basınçlı su ile dolu durumda tutulur.

Sadece donma riski olmayan ve çevre sıcaklığının 95C?yi geçmediği yerlerde uygulanır. Donma riski olan mahallerde bulunan ıslak sprinkler sistemi bölümleri; antifriz sistemi veya elektrikli izlemeli ısıtıcı kablo sistemi ile korunmalıdır.

Islak sprinkler sistemleri ortak bir kolondan beslenen zonlara ayrılabilir. Sistem zon büyüklüğü;  yapının yangın tehlike sınıfına bağlı olarak sprinkler sisteminin herhangi bir besleme kolonuna (tek bir sistem kolonu veya birleşik sistem kolonu) bağlanan sprinkler sistemin her bir kattaki en büyük zon alanı, düşük ve orta tehlike sınıfı için en fazla 4831 m2 ve yüksek tehlike sınıfı için hidrolik hesap yapılan sistemlerde en fazla 3716 m2 olmalıdır.[3] Yüksek tehlike sınıfı mahaller için boru tablosu yönteminin kullanıldığı bazı durumlarda, zon alanı en fazla 2323 m²? dir. 

(a) Tesis ve yapının yangın tehlike sınıfına bağlı olarak sprinkler sisteminin tek bir sistem kolonu veya birleşik sistem kolonuna bağlanan sprinklerin koruduğu herhangi bir kattaki maksimum kat alanı Tablo 1.?de verilen değerlerin üzerinde olmamalıdır.

Tablo 1 - Islak Borulu Sprinkler Sistemlerinde Maksimum Zon Büyüklüğü

(b) Yüksek depolama alanlarında, herhangi bir besleme kolonuna bağlanan her bir kattaki maksimum kat alanı 3716m²?nin üzerinde olmamalıdır. [4]

(c)  Bir sprinkler zonu birden fazla kata veya ayrı kullanım bölgesine hitap ediyorsa, katların veya bölgelerin girişine izlenebilir kesme vanası, akış anahtarı ve test ve drenaj vanası konulmalıdır.³

(d) Yüksek binalarda, maksimum statik basıncın sprinkler sistemi ekipmanının limit değerleri içinde kalmasını sağlanmalıdır.

(e) Zonlara ayrılmış sprinkler tesisatlarında vanaların açık veya kapalı durumu ile zon su akış durumunu izlemek için gerekli cihazlar teçhiz edilmeli ve tesiste ulaşılabilir bir yerde bulunan bir kontrol ve gösterge paneline elektrik bağlantılı olmalıdır. Yangın ve arıza sinyalleri sürekli olarak izlenmelidir.

Loop ve grid borulama sistemleri sadece ıslak borulu sprinkler sistemlerinde kullanılabilir.

Antifriz sıvısı ile korunan ıslak borulu sprinkler sistemi bölümleri aşağıda belirtilen kurallara uygun tasarlanmalıdır.

(a) Antifriz sıvısı ile korunan herbir ıslak sprinkler boru bölümündeki sprinkler sayısı 20 adedi geçemez.

(b) Bir adet kontrol vana seti ile iki antifriz bölümünden daha fazla sayıda bölüm kontrol ediliyorsa, antifriz bölmelerindeki toplam sprinkler sayısı 100 adedi geçemez.

(c)  Antifriz sıvısının donma noktası bulunduğu lokasyonda beklenen minimum sıcaklığın altında olmalıdır.

(d) Hazırlanan çözeltinin özgül ağırlığı uygun bir hidrometre ile kontrol edilmelidir.

(e) Antifriz sıvısı kullanılan sistemlerde suda kirliliği önleyici geri akış önleyici cihazlar kullanılmalıdır. 

Elektrikli izlemeli ısıtıcı kablolar ile korunan ıslak borulu sprinkler sistemi bölümleri aşağıda belirtilen kurallara uygun tasarlanmalıdır:

(a) İzlemeli ısıtma sistemi güç beslemesi ve ısıtıcı eleman ve sensorlerin çalışma durumu izlenmelidir.

(b) Borulamanın A1 ve A2 veya eşdeğer izolasyon ile korunması sağlanmalıdır. Isıtılan borular; suya dayanımlı malzeme ile kaplı ve minimum 25 mm kalınlıktaki A1, A2 veya eşdeğer izolasyon sınıfındaki malzeme ile kaplanmalıdır. Tüm uçların suya karşı sızdırmazlığı sağlanmalıdır.

(c)  Borular çift kablolu ısıtıcı sistemle ısıtılmalıdır. Her ısıtıcı kablo tek başına boru sıcaklığını +4 °C'nin altına düşürmeyecek kapasitede olmalıdır. Her ısıtıcı kablo bağımsız şeklide elektriksel olarak izlenmelidir.

(d) Isıtıcı kablolar birbirinin üzerinden geçirilmemelidir. Isıtıcı kablolar sprinklerin üzerinde bulunduğu boru parçasının diğer tarafı üzerine bağlanmalıdır. Boru uçlarına 25 mm mesafe içinde kalacak şekilde yerleşim yapılmalıdır. Isıtıcı kabloların maksimum değeri 10 W/m olmalıdır.

Kuru Borulu Sprinkler Sistemi seçim kriterleri

4.2.1  Kuru borulu sprinkler sistemleri, kuru alarm vanasının üst kısmının basınçlı hava veya inert gaz ile sürekli olarak basınç altında tutulduğu ve kuru alarm vanasının alt kısmının su ile basınç altında tutulduğu sistemlerdir.

4.2.2      Kuru borulu sistemler sadece donma hasarı olasılığı bulunan mahallerde ve sıcaklığın 70 ºC?nin üzerinde olduğu kurutma fırını benzeri mahallerde uygulanmalıdır. [5]

NOT: Yüksek tehlike sınıfı uygulamalarında kuru borulu sistemlerin kullanılmaması tavsiye edilir.İlk açılan sprinklere suyun ulaşmasında olacak gecikme, sistemin verimini ciddi şekilde azaltabilmektedir.

4.2.3      Koru borulu sprinkler sistemlerinde aşağıdaki sprinkler tiplerinin kullanılmasına izin verilir.[6]

Ø       Dik tip sprinkler

Ø       Kuru tip sprinkler

Ø       Yatay duvar tipi sprinkler ( Boru içinde su kalmayacak şekilde yapılan tesisatlarda)

Ø       Sarkık tip ve duvar tipi sprinkler (Sprinkler, boru kolu ve branşmanların, sıcaklığın 4 ºC ve  üzerinde olduğu mahallerde bulunması durumunda)

Borulamadaki basıncı sağlamak için sürekli hava/inert gaz beslemesi teçhiz edilmelidir. Alarm vana üreticisi tarafından tavsiye edilen basınç değer aralığına göre basınçlandırılmalıdır. [7] Kuru alarm vanasına hava beslemesi yapılan kaynak sürekli olmalıdır. Hava beslemesi, sistemin dolumunu 30dk içinde sağlayacak kapasitede olmalıdır. Tek kompresör ile birden fazla kuru borulu sistem besleniyorsa, 30 dk dolum süresi için en büyük sistem baz alınmalıdır. -15ºC?nin altında soğutulmuş mahallerde, dolum süresi 60 dk alınabilir.  Klapeyi kapalı tutacak gücü sağlayan hava basıncı, sistem su basıncına göre üretici kataloglarında belirtilir.  Yaklaşık olarak hava basıncının su basıncına oranı 1/3 alınabilir.Kesin değerler için üretici kataloglarına bakılmalıdır.

Tek bir kuru alarm vanası ile kontrol edilen sistem büyüklüğü; aşağıdaki maddelerden herhangi birine uygun olarak belirlenmelidir. İstisna olarak, (c) ve (d) maddeleri konut birimlerinde uygulanamaz.  

(a) En uzak noktada bulunan test vanası tamamen açıldığında, suyun boşalması için geçen süre en fazla 60sn olmalıdır.

(b) Kuru alarm vanasının üstündeki net boru iç hacmi Tablo 2 (b)?de verilen değerlerin üzerinde olmamalıdır. (Boru iç hacminin hesabı için Bkz. A.4.2.5)

Tablo 2 (b) - Kuru Borulu Sprinkler Sistemlerinde Maksimum Zon Büyüklüğü

(c)  Net boru iç hacminin 1,5 m³?ten az olduğu sistemlerde hızlandırıcı kullanılması gerekli değildir ve suyun boşalması için geçen süre limitine uyulması gerekmez. [8]

(d) Net boru iç hacminin 4m³?ten az olduğu sistemlerde hızlandırıcı kullanılması durumunda, suyun boşalması için geçen süre limitine uyulması gerekmez. [9]

(e) Sistem büyüklüğü; suyun boşalması için geçen süreye bağlı olarak hesap programı ile yapılmalıdır. Hesap programı ve metodu ulusal olarak tanınmış bir laboratuvar tarafından onaylanmış olmalıdır. Hesaplama, Tablo 3 (e)?de verilen değerlere uygun olmalıdır.

Tablo 3 (e) - Kuru Borulu Sprinkler Sistemlerinde Suyun Boşalma Süresi

(f)   Sistem büyüklüğü; akış testleri yapıldığında, Tablo 3 (e)?de suyun boşalması için geçen süre ile ilgili olarak verilen değerleri sağlayacak ölçüde olmalıdır. Akış testleri, açılacak sprinkler sayısı simüle edilerek yapılmalıdır. Tek sprinkler açılması istenen mahaller için, en uzak noktadaki test vanası açılır. Daha fazla sayıda sprinkler açılma durumunu simüle etmek için, test manifoldu düzenlemesi gereklidir. 4 sprinkler açılması durumunu test etmek için; her iki branşman kolundan iki adet sprinkler akışına uygun manifold düzenlemesi yapılır. Yapılan testlerle gerekli su boşalma süreleri karşılanıyorsa, (a) ve (e)  maddesindeki şartlar aranmaz. 

4.2.6      Kuru borulu sistemlerde, grid borulama tesisatı kullanılmamalıdır.

Ön Tepkili Sprinkler Sistemi seçim kriterleri

Ön tepkili sprinkler sistemleri aşağıdaki tiplerden biri olmalıdır.

(a)  Tek Kilitlemeli Ön Tepkili Sprinkler Sistemi

Bu sistem normal kuru borulu sprinkler sisteminin diğer çeşidi olup, ön tepkili alarm vanasından boru sistemine su geçişi sadece otomatik bir algılama sisteminin devreye girmesi ile başlar. Sprinklerin açılması ile boru sistemine su geçişi olmaz.

Ø      Tek Kilitlemeli Ön Tepkili Sprinkler Sistemi, sadece kaza sonucu suyun boşalmasının ciddi hasarlara sebep olacağı yerlerde kullanılması uygundur.

Ø      Aktivasyon yöntemi mahalde kullanılması uygun görülen algılama sistemi seçeneğine göre belirlenir. Aktivasyon pnömatik veya elektrikli olabilir.

(b)  Kilitlemesiz Ön Tepkili Sprinkler Sistemi

Bu sistem normal kuru borulu sprinkler sisteminin diğer çeşidi olup, ön tepkili alarm vanasından boru sistemine su geçişi,  sprinklerin açılması ile veya otomatik bir algılama sisteminin devreye girmesi ile başlar. Dedektörlerin tepkisinden bağımsız olarak, boru içindeki basınç düşmesi ön tepkili alarm vanasının açılmasına sebep olur. 

Ø      Kilitlemesiz Ön tepkili Sprinkler Sistemi kuru borulu sistem talep edilen yerlerde, yangın yayılımının hızlı olmasının beklendiği yerlerde uygulanabilir. Aynı zamanda, hızlandırıcılı veya hızlandırıcısız kuru borulu sistemlerin yerine kullanılabilir.

Ø      Aktivasyon yöntemi mahalde kullanılması uygun görülen algılama sistemi seçeneğine göre belirlenir. Aktivasyon pnömatik veya pnömatik/elektrikli olabilir.

(c)  Çift Kilitlemeli Ön Tepkili Sprinkler Sistemi

Bu sistem normal kuru borulu sprinkler sisteminin diğer çeşidi olup, ön tepkili alarm vanasından boru sistemine su geçişi  sprinklerin açılması ile ve aynı zamanda otomatik bir algılama sisteminin devreye girmesi ile başlar.

Ø      Çift Kilitlemeli Ön Tepkili Sprinkler Sistemi, kaza sonucu suyun boşalmasının ciddi hasarlara sebep olacağı yerlerde kullanılması uygundur. Suyun boru sistemine geçişi iki bağımsız olayın gerçekleşmesi durumunda olduğundan kaza sonucu boşalma olasılığının minimize edildiği sistem tipidir. 

Ø      Aktivasyon yöntemi mahalde kullanılması uygun görülen algılama sistemi seçeneğine göre belirlenir. Aktivasyon yöntemi pnömatik / pnömatik, pnömatik / elektrikli, elektrikli / elektrikli olabilir.

Kilitlemesiz ve tek kilitlemeli ön tepkili sistemlerde sistem büyüklüğü, en fazla 1000 sprinkler aynı ön tepkili alarm vanasından kontrol edilecek şekilde belirlenmelidir.¹

Çift Kilitlemeli ön tepkili sistemlerde; tek bir ön tepkili alarm vanası ile kontrol edilen sistem büyüklüğü; aşağıdaki maddelerden herhangi birine uygun olarak belirlenmelidir. ²

(a) En uzak noktada bulunan test vanası tamamen açıldığında ve eş zamanlı olarak algılama sistemi devreye girdiğinde, suyun boşalması için geçen süre en fazla 60saniye olmalıdır.

(b) Sistem büyüklüğü; suyun boşalması için geçen süreyi hesaplayan bilgisayar programı kullanılarak belirlenmelidir. Hesap programı ve metodu ulusal olarak tanınmış bir laboratuvar tarafından onaylanmış olmalıdır. Hesaplama, madde 4.2.5(e)?ye uygun olarak yapılmalıdır.

(c)  Sistem büyüklüğü; akış testleri yapıldığında, Tablo 3 (e)?de suyun boşalması için geçen süre ile ilgili olarak verilen değerleri sağlayacak ölçüde olmalıdır.Akış testleri, açılacak sprinkler sayısı simüle edilerek yapılır.

(d) Yukarıda (a),(b) ve (c) maddelerinde verilen şartların sağlanmasına yardımcı olmak için hızlandırıcı kullanılabilir. 

Ön tepkili sprinkler sistemlerinde aşağıdaki sprinkler tiplerinin kullanılmasına izin verilir.

Ø       Dik tip sprinkler

Ø       Kuru tip sprinkler

Ø       Yatay duvar tipi sprinkler ( Boru içinde su kalmayacak şekilde yapılan tesisatlarda)

Ø       Sarkık tip ve duvar tipi sprinkler (Sprinkler, boru kolu ve branşmanların, sıcaklığın 4ºC ve  üzerinde olduğu mahallerde bulunması durumunda)

Borulamadaki basıncı sağlamak için kullanılan hava veya nitrojen beslemesi sürekli izlenmelidir.

Acil durumlarda ön tepkili alarm vanasını devreye sokmak için en az bir adet elle boşaltma istasyonu teçhiz edilmelidir.

Çift Kilitlemeli ön tepkili sprinkler sistemlerinde, grid borulama tesisatı kullanılamaz.

Kilitlemesiz ve çift kilitlemeli sistemlerde, hava basıncı en az 0.5 bar olmalıdır. Ön tepkili sistemlerde hava beslemesi yapılan kaynak sürekli olmalıdır. Hava beslemesi, sistemin dolumunu 30 dk içinde sağlayacak kapasitede olmalıdır. Tek kompresör ile birden fazla kuru borulu sistem besleniyorsa, 30 dk dolum süresi için en büyük sistem baz alınmalıdır. ?15 ºC?nin altında soğutulmuş mahallerde, dolum süresi 60 dk alınabilir.

Ön tepkili sprinkler sistemi ile korunan tüm oda ve bölmelere otomatik algılama sistemi yapılmalıdır. Algılama sistemleri EN54 standardına uygun olmalıdır.

Birden fazla ön tepkili sprinkler sistemi kullanılan yerlerde, birden fazla sistemin aynı anda çalışma durumu gözönüne alınarak risk değerlendirmesi yapılmalıdır. Birden fazla sistemin aynı anda çalışma durumunda aşağıdakiler uygulanmalıdır.

Ø       Depolanan su hacmi toplam ön tepkili sistem hacmine göre arttırılmalıdır.

Ø       Çoklu sistemlerde suyun en uzak noktadaki test vanasından boşalma süresi 60 saniyeyi geçmemelidir.

Baskın Sprinkler Sistemi seçim kriterleri

Bu sistem, yangın yayılımının yüksek ve hızlı olmasının beklendiği ve suyun yangının meydana gelip yayılacağı tüm alana uygulanmasının istendiği durumlarda kullanılır. Boru tesisatına açık tip sprinkleri bağlanır. Borular su veya hava ile basınçlandırılmaz. Baskın alarm vanası uygun otomatik algılama sistemi ile devreye girer.Acil durumlarda baskın alarm vanasını devreye sokmak için en az bir adet elle boşaltma istasyonu teçhiz edilmelidir. Baskın sprinkler sistemi ile korunan tüm oda ve bölmelere otomatik algılama sistemi yapılmalıdır. Algılama sistemleri EN54 standardına uygun olmalıdır. Yüksek Tehlike Sınıfı İşlem Grup 4 mahallerde, genellikle baskın sistemlerle koruma sağlanır. Baskın sistemlerde; özel mühendislik yaklaşımları ile sprinkler sistemlerinden ayrı tasarım yapılması sebebiyle, bu kitapta kapsam dışı bırakılmıştır ve verilen kurallar baskın sistem tasarımlarında uygulanmaz.

* Bu makale TÜYAK tarafından yayımlanan ?Yangın Söndürme Sistemleri Uygulama El Kitabı?ndan alıntıdır.