Evaporatif Soğutma ile 17 COP Verim...
1965 yılından bu yana ısıtma, soğutma iklimlendirme sektöründeki faaliyetlerini sürdüren Form Şirketler Grubu, son olarak FES (Form Evaporatif Soğutma) olarak adlandıkları evaporatif paket klima cihazının üretimine başladı. Evaporatif soğutma sistemleri üzerine konuştuğumuz Form Endüstri Ürünleri Genel Müdürü Tunç Korun bu cihazların önemini dergimize anlattı.
Evaporatif soğutmanın, bilinen en eski soğutma sistemlerinden biri olduğunu, dünyanın hemen hemen her yerinde kullanıldığını söyleyen Form Şirketler Grubu Form Endüstri Ürünleri Genel Müdürü Tunç Korun, büyük kapasiteli ya da mobil evaporatif cihazlar ile dış havanın ön soğutması yapılarak, hem her türlü mekanın soğutulabileceğini, hem de hava soğutmalı gruplara üflenmesi sayesinde, cihazın veriminin artığını, enerji tüketiminin azaldığını vurguluyor.
Evaporatif soğutma sistemleri yeniden gündemde...
Uzun yıllardır ağırlıklı olarak temsilciliğini yaptığımız ürünler üzerine yoğunlaşmıştık. Ancak sürekli olarak üzerinde çalışarak geliştirebileceğimiz, üretimini yaparak yurtdışına satabileceğimiz bir cihaz üzerinde duruyorduk. Son yıllarda enerji fiyatlarının hızlı yükselişi, iç hava kalitesinin çalışanların performanslarıyla doğrudan ilişkisinin bulunduğunun herkes tarafından kabul edilmesi, freon gazlarının ozon tabakasındaki tahribatı gibi nedenler, evaporatif soğutma sistemlerinin tekrar gündeme gelmesine neden oldu. Biz de yaşanan gelişmeleri yakından takip eden bir firma olarak bu yönde çalışma yapmaya karar verdik. Geriye dönüp baktığımızda Türkiye?de özellikle Güney Doğu Bölgelerimizde ?çöl kliması? olarak adlandırılan bu ürünü bir çok kişi biliyor. Kasanın içine konulan samanın üzerine su dökülerek, basit bir fan yardımıyla ıslanan samanın üzerinden havayı geçirerek yapılan uygulamayı, evaporatif soğutma sisteminin ilk örneği olarak tanımlayabiliriz.
2 yıla yakın bir süre Munters?le birlikte sadece cihaz üzerinde çalışma imkanı bulduk
Evaporatif soğutma peteklerinin dünyadaki mucidi ve en büyük üreticilerinden biri olan Munters firmasıyla çalışmalarımız 20 yıldır sürüyor. Munters?in peteklerini Türkiye?de farklı uygulamalarda kullanıyorduk. Yurtdışındaki fuarlarda da gördük ki, çok az sayıda olmakla birlikte evaporatif soğutucu ünitelerin üretimi yapılıyor ve kullanımları da çok ekonomik... Bu cihazı üretmeye karar verdiğimiz zaman Munters?le konuyu görüştük. İlk evaporatif ünite prototiplerimizi yaklaşık 3 yıl önce yaptık ve Munters?in İsveç?teki fabrikasına gönderdik. Prototipler orada incelendi ve Munters yetkileri çeşitli önerilerde bulundular. İkinci, üçüncü prototipleri yaptık ve gönderdik. Yani 2 yıla yakın bir süre Munters?le birlikte sadece cihaz üzerinde çalışma imkanı bulduk. Çalışma sonrasında ortaya kaliteli bir ürün çıkardığımızı da düşünüyorum. Çünkü, Munters ürettiğimiz ürünlerin üzerine logosunu koyarak distribütörlüklerinin olduğu ülkelerde pazara sunmaya başladı. Hatta ürünün prototip üzerindeki çalışmaları ve dizaynı tamamlandıktan sonra üretilen ilk 7 üniteyi, Finlandiya Munters aldı. Finlandiya?dan böyle bir talep olması şaşırtıcı gözükebilir ancak, bu bölgedeki uygulamalar; cihazların illaki sıcak ve kuru yerlerde kullanılmasının gerekmediği, soğuk ve nemli yerlerde de rahatlıkla kullanılabildiğine dair çok güzel bir örnektir...
FES?i ilk olarak ISK Sodex 2006 İstanbul Fuarı?nda sergiledik. Ancak, o dönemde oldukça yeniydi ve biz de tanıtım çalışmalarına daha başlamamıştık. Ancak, IKK Nürnberg ve ISH Frankfurt Fuarları?na katılarak ürünün tanıtım çalışmalarına başladık diyebiliriz. Özellikle ISH Fuarı sonrası çok büyük geri dönüş aldık. Ürünün çok değişik bir müşteri profili var. Almanya bir tarafa, Ürdün ve Avustralya arasındaki farklı profildeki ziyaretçiler standlarımızı ziyaret ederek bilgi aldılar. Cihazımızın çok fazla örneği olmadığı için oldukça dikkat çektiğini söyleyebilirim.
Evaporatif soğutma sistemleri hava ne kadar sıcak ve kuru ise o kadar verimli çalışır
Evaporatif soğutmadaki amaç, uygulama yapılan mekanda sabit 22 ¡C gibi bir ortam ısısı sağlamak değil, mekanın sıcaklığının dışarıdaki sıcaklıktan 10 ¡C daha düşük olmasını sağlamaktır. Evaporatif soğutma sistemleri dünyanın hemen hemen her yerinde kullanılmakla birlikte, hava ne kadar sıcak ve kuru ise o kadar verimli çalışır. Ancak, ekonomik olması ve ihtiyaçlar göz önüne alındığında nem değerinin yüksek olduğu bölgelerde de kullanılabilirler. Hava ısındıkça nem değeri de düşer. Nemli olarak bilinen sahil şeridi bölgelerinde dahi, anlık ölçümler yaptığımızda gördük ki; havanın sıcaklığı artıkça nem düşüyor. Nem konusunda insanlarımızın kafalarında yanlış bir yaklaşım var. Deniz kenarındaki yerlerin oldukça nemli olduğu söylenir, mantık olarak da doğrudur. Bu bölgelerde havanın en sıcak olduğu zamanlarda ölçüm yapılırsa havanın çok sıcak ancak nemin %80?ler seviyesinde değil de %40-50 civarında olduğunu görüyoruz. Sabah veya akşam saatlerinde nem oranı %80?lere kadar çıkabiliyor. Ancak havanın en sıcak olduğu ve soğutmaya fazla ihtiyaç duyulan saatlerde hava zannedildiği kadar nemli değil. Bu nedenle de hava, cihazların çalışması için oldukça uygun. İstanbul, İzmir ve Antalya?da birebir ölçümler yaparak bu sonuçları elde ettik. Havanın girdiği noktadan yaş termometre çizgisi üzerinden ilerleme prensibine dayanan evaporatif soğutma sistemine ilişkin yaptığımız uygulamalarda genelde elde edilen verimler %70-80 civarında... Ama peteğin kalınlığı artıkça bu oran %90-95?lere çıkabiliyor. Elde edilen soğutmayı, harcanan enerjiye (harcanan enerji, fan motoru ve pompa) böldüğümüz zaman yaklaşık 17-18 COP civarında bir değer elde ediyoruz. Bu rakamlar bize; klasik soğutma gruplarıyla karşılaştırdığımız zaman cihazımızın verimliliğinin oldukça yüksek olduğunu gösteriyor.
Evaporatif sistemin en önemli özelliği, açık alanlarda rahatlıkla uygulanabilmesi...
Evaporatif soğutma sistemleri; konfor iklimlendirmesi yanı sıra tekstil fabrikalarında, güç santrallerinde, dökümhanelerde, fırınlarda, depolarda, otel mutfaklarında, atölyelerde konfor ve proses şartlarını iyileştirmek, verimi arttırmak amacıyla yoğun olarak kullanılırlar. %100 taze hava ile çalışması ve yüksek debisi sayesinde ısının yüksek olduğu bu mekanların dışında çadırlarda, seralarda rahatlıkla kullanılabilirler. Örneğin tekstil üretim tesislerinde makinalar ve çalışan kişiler, ortamın sıcaklığını 10-15 ¡C yukarıya doğru çeker. Evaporatif Paket tip üniteler içerideki insan ve makinelerden kaynaklanan ısının giderilmesini sağlar, binaya sürekli taze hava vererek hava kalitesini yüksek tutar, aynı zamanda nemlendirme etkisi de olduğu için, içerideki kuru havayı nemlendirir. Sistemin en önemli özelliği açık alanlarda rahatlıkla uygulanabilmesidir. Antalya?da sahilde yer alan, sadece üzeri kapalı kenarları açık bir cafeye basit bir kanal yardımıyla her tarafa üfleme yapılacak şekilde tek cihazın kullanıldığı bir uygulama yaptık. Hem çatıdan gelen sera etkisiyle oluşan sıcaklığı hem de etrafın sıcaklığını lokal olarak çözdük.
Evaporatif soğutma cihazlarıyla hava soğutmalı gruplarda verimin artırılması...
Bu uygulamaların dışında evaporatif sistemlerin bizim sektörümüzle ilgili çok önemli bir uygulaması var. Önümüzdeki yıllarda yaygın bir uygulama olacağını düşünüyorum. Bizler soğutma gruplarını seçerken belli bir dış hava şartı kabul ediyoruz ve bunu mümkün mertebe çok yüksek kabul etmemeye çalışıyoruz ki çok büyük cihazlar çıkmasın ve ön yatırım maliyetleri artmasın... Ama ne yaparsak yapalım, genel ısınma faktörlerini eklediğimiz zaman bu rakamlar birbirini tutmuyor. Şu anda bütün şehirler TSE?nin belirlediği maksimum dış hava şartının çok üzerine çıkıyor. Bu noktada soğutma grupları hem enerjiyi fazla tüketmeye başlıyor hem de çalışma verimleri düşüyor. Hava soğutmalı grupların dış hava sıcaklığında çalışması yüksek enerji harcamalarına neden oluyor. Özellikle çatılarda bulunan cihazlar güneş ışınlarının yansımasından dolayı dış hava sıcaklıklarının üstündeki koşullarda dahi çalışıyorlar. Evaporatif sistemler özellikle dış havanın çok sıcak olduğu öğleden sonra saatlerinde, sıcaktan dolayı soğutma ihtiyacının artması ancak, cihaz verimlerinin düşerek soğutma kapasitesinin azalmasına ideal çözüm sağlar. 1000 kW?lık bir soğutma grubu için basit bir hesaplama yaptık. Cihazın yaklaşık %12 civarında kapasitesi artıyor, aynı anda enerji harcaması ise % 20 oranında azalıyor.
1000 kW?lık bir cihazda veya 2 tane 2000 kW?lık hava soğutmalı grup üzerinde bu uygulamayı düşündüğümüzde, evaporatif soğutma cihazını kullanarak, harcadığınız elektrik ve suyun masrafı kendini bir sezondan daha kısa bir sürede amorti edeceğini açıkça görebiliriz. Hepsinden önemlisi, özellikle çok sıcak bölgelerimizde yaz aylarında yüksek sıcaklık sebebiyle hava soğutmalı kondenserli grupların kapasiteleri düşer, hatta yüksek basınçtan cihaz kullanılmaz duruma gelebilir. Ancak, evaporatif sistem kullanımıyla kondenser basıncı düşer, verim artar ve cihaz sağlıklı bir şekilde çalışmasını sürdürebilir.
