Tasarım Sürecinde Ses Yalıtımı
Bu çalışmadaki özet bilgilerin tasarım, uygulama ve işletme süreçlerinde yer alan teknik personele konuya genel yaklaşım açısından yararlı olacağı inancındayız.Genel Bilgiler
Sesle ilgili çalışmalar değişik yaklaşımlarla, farklı başlıklar altında toplanabilmektedir. Ancak konuya genel bir yaklaşım yapabilme açısında şu üç başlığı tercih edebiliriz: Akustik Düzenleme Amaçlı
Çalışmalar
Bu tür çalışmaların gerekli olduğu mekanlar, işitsel konforun önemli olduğu mekanlar ile ses kayıt veya yayını yapılan mekanlardır. Bu mekanlarda çeşitli ses yönlendirici, yansıtıcı ve sönümleyici elemanlar kullanılabilir. Amaç, sesin mekan içinde istendiği şekilde algılanabilmesi, yankılanma (reverberasyon) süresinin kullanım işlevine bağlı olarak optimum düzeyde olabilmesidir. Bu tür mekanlarda hatalı uygulamalar sesin mekanın bazı bölgelerinde algılanamamasına veya kalitesinin bozulmasına neden olabilmektedir. Bu nedenle tasarım aşamasında mekanın geometrisi doğru belirlenmeli, bitiş malzemelerinin seçimi yapılırken reverberasyon süresi kontrolü yapılmalıdır.
Ortam Sesini Azaltmaya Yönelik Çalışmalar
Bu tür çalışmalar genellikle bir ortamdaki ses düzeyinin, o ortamı kullananların sağlığına zarar verecek düzeyde olması, çalışma performansını etkilemesi ya da kullanma konforunu bozması gibi durumlarda öngörülen çalışmalardır. Bu mekanlara sanayide üretim holleri, çok sayıda çalışanın olduğu açık ofisleri, kalabalık bar/restaurant gibi mekanları örnekleyebiliriz. Söz konusu ortamda rahatsızlığa neden olan makine ve cihazların sesleri ise öncelikle bunların titreşim yolu ile yayılan seslerine yönelik çalışmalar yapılmalıdır. Daha sonra makine ve cihazların kaportalarında önlemler alınmalı, yeterli ya da olanaklı olmaması durumunda makine çevrelerinde ses gölgeleyici seperatörler kullanılmalıdır. Bu çalışmaların da yetersiz kalması durumunda mekanın tümüne yönelik çalışmalar yapılmalıdır.
Ses Geçiş Kaybı Sağlamaya Yönelik Çalışmalar
Bu tür çalışmalar, kapalı bir mekandaki sesin komşu mekana veya dış ortama geçişini ya da kapalı bir mekana dış ortamdan veya komşu mekandan gelen sesin azaltılmasına yönelik çalışmalardır. Bazı hallerde ise iki özelliğin bir arada sağlanması gerekebilmektedir. Bu tür mekanlara yüksek ses düzeyine sahip makine ve ekipman bulunan mekanları, yüksek düzeyde müzik yayını yapılan mekanları, kayıt ve yayın stüdyolarını, konser/sinema/tiyatro salonlarını örnekleyebiliriz.
Tasarım Sürecinde Yapılması Gerekenler
Endüstriyel amaçlı olanlar dışında bir yapının tasarım sürecinde sesle ilgili çalışmalara iki açıdan yaklaşılmalıdır.
Mekanik Tesisatta Yapılması Gerekenler
Mekanik tesisatta ses bir yapıda iki farklı yolla yayılmaktadır. Titreşim yolu ile ve hava yolu ile. Öncelikle ele alınması gereken titreşim yolu ile yayılacak seslerdir. Bu amaçla cihaz seçimlerinde titreşimi düşük, üzerinde titreşim izolatörü bulunan tiplerin seçimine özen gösterilmelidir. Cihaz yerleşimlerinde yüzer döşeme teşkiline, ek titreşim izolatörü kullanımına dikkat edilmelidir. Ayrıca tesisat (kanal, boru) cihaz bağlantılarının titreşim iletimini önleyecek elemanlarla (kompanzatör, flexbl elemanlar) yapılmasına özen gösterilmelidir. Hava yolu ile yayılabilecek sesler için ise öncelikle ses düzeyi düşük tip cihaz seçimine, kanallarda hava hızının ve kanal kesitinin doğru seçilmesine dikkat edilmelidir. Ayrıca cihazlarda susturucu kullanımına, klima kanalı gibi elemanların iç yüzeylerinde ses sönümleyici, dış yüzeylerinde ise ses geçişini azaltacak ürünler kullanılmasına özen gösterilmelidir. Mekanik tesisata ilişkin cihazlar kapalı bir mekanda bulunuyorlar ise mekan içinde doğru detaylandırılmış ses geçiş kaybı uygulamaları, dış ortamda bulunan cihaz çevrelerinde ise ses gölgeleyici seperatörler öngörülmelidir. Bir mekanik tesisatta yer alan kanal, boru, kolektör gibi elemanların duvar ve döşeme geçişlerinde direkt temas esnek malzemeler kullanılarak önlenmelidir.
Ayrıca bu tip geçişlerde hava sesinin geçişini önlemek amacı ile boşluk da kalmaması sağlanmalıdır. Aynı şekilde bu elemanların zemine, duvara ve tavana bağlantılarında titreşim yolu ile ses geçebileceği düşünülerek bağlantılar bunu önlemeye yönelik elemanlarla yapılmalıdır. Tesisatta yer alan kanal ve boruların cihaz veya içinden geçen akışkandan kaynaklanan sesleri iletebileceği gibi geçtiği bir mekandaki gürültüyü diğer mekanlara taşıyabileceği de unutulmamalıdır.
Yapı Elemanlarında Yapılması Gerekenler Duvarlar
Duvarların oluşumunda üç nokta sesle ilgili çalışmalar açısından önemlidir:
Dış ortamdan, korunması öngörülen mekanlara ses geçişi,
Yapının belirli bölümlerinde oluşan titreşim ve darbe seslerinin, yapının konstrüksiyonu veya duvar elemanının bizzat kendisi tarafından korunması öngörülen mekana geçişi,
Komşu mekanlar (alt/üst/yan) arası istenmeyen seslerin geçişi. Bu nedenle kritik bölgelerde çift duvar oluşumu tercih edilmeli, iki duvar elemanı arasında boşluk ve ses sönümleyici malzeme kullanımına gidilmeli, yüzer şap uygulaması yapılacak ise duvarların ayrı şap (şapta kesinti yapılarak) üzerine oturması sağlanmalıdır.
Bir konstrüksiyon ve plakalarla (ör. alçı plakalar gibi) duvar teşkili öngörülüyor ise birbiri ile teması olmayan çift konstrüksiyon kullanımı tercih edilmelidir.
Asma tavan kullanılan mekanları bölen duvarların asma tavan hizasında bırakılmamasına ve yukarıdaki döşemeye kadar çıkartılmasına özen gösterilmelidir.
Döşeme ve Tavanlar
Döşemelerde konunun önemine göre gerekli kalınlık ve tipte malzemeler kullanılarak yüzer döşeme veya şap kullanımı tercih edilmelidir. Yüzer döşeme uygulamalarında kullanılacak malzemeler mutlaka dinamik sertliği düşük (çökme yeteneği olan) ürünler olmalıdır. Ancak seçilecek tipin üzerine gelecek yük ve maruz kalacağı titreşime göre olmasına dikkat edilmelidir. Hava yolu ile geçecek sesler için ek önlemler alınması gerekliliği unutulmamalıdır. Asma tavan kullanımında taşıyıcı konstrüksiyonun tavan döşemesine bağlantılarının esnek elemanlarla (yay vb, kauçuk elemanlar) yapılması tercih edilmelidir.
Şaftlar
Bir yapıda sesin taşınmasında önemli bir unsur da şaftlardır. Genellikle havalandırma kanallarının veya tesisat borularının geçtiği ve mekanik tesisat mahalli ile ilişkili olan şaftlar sesin taşınmasında da büyük rol oynarlar. Bu nedenle Şaft duvarlarının oluşumunda ve müdahale amaçlı kapaklarda ses geçişini önlemeye yönelik tedbirler mutlaka alınmalıdır. Kritik mekanlarda kapakların diğer mekanda bırakılması, duvarların çift duvar olarak detaylandırılması ve kapakların ses geçişini azaltacak tipte seçilmesi tercih edilmelidir.
Kapı ve Pencereler:
Yüksek ses düzeyine sahip mekanlar ile korunması gereken mekanlarda kapı ve pencereleri birbiri ile direkt teması önlenmiş konstrüksiyonlara tespit edilmiş çift kapı/pencereler tercih edilmelidir. Kapı altlarında da kasanın (eşik) devamı tercih edilmeli, özellikle ahşap kapılarda çift lambalı olanlar kullanılmalı ve fitil kullanımına özen gösterilmelidir. Kritik mekanların kapı ve pencerelerinde kilitleme mekanizmasının en az iki üç noktadan kavraması gerektiği unutulmamalıdır. Camsız kapı kullanımlarında kanat ağırlığı fazla ve içinin ses geçişini azaltacak bir malzeme ile doldurulmuş olması gerektiği unutulmamalıdır. Camlı kapı ve pencere uygulamalarında cam kalınlıkları farklı seçilmiş ve çoklu (ikili, üçlü) ısıcam kullanımları tercih edilmelidir.<B
Sonuç
Yapıların tasarlama sürecinde sesle ilgili çalışma gereken mekan ve bölgeler saptanarak doğru detayların ve ürünlerin seçimi yapılmalıdır. Tasarım sürecinde doğru alınan kararlar ve seçilen detaylar, mekanların istenen işitsel konforda olmasını sağladığı gibi görsel çirkinliklerin, sağlıksız uygulamaların ve gereksiz harcamaların da önüne geçmek için önemli bir gerekliliktir.
Sadık Özkan
2D Yapı Ltd. Şti.
