Mekanik Tesisatta Deprem Önlemleri
Yaşanan felaketlerden kısa bir süre sonra yaşananlar unutulmakta ve önlemler alınmamaktadır. Deprem denilince aklımıza ilk gelen ülkeden Japonya'nın hiçbir yeri, istanbul'dan daha riskli değildir. Hatta Tokyo ve İstanbul aynı riske sahiptir. Oysa yapılanlar açısından bakıldığında İstanbul ve ülkemizde daha bir çok önlemin alınması gerekir.
Modern teknolojilerle yapılan binalar, bölgenin deprem şartlarına göre imal edilmekte ve sonuçta pek de hasar almamaktadır. Özellikle ABD ve Japonya'da olan büyük depremler göstermiştir ki, depremlerde yıkılmayan bu binalarda oluşan hasarın %60'ı mekanikelektrik tesisat ve ekipmanlanndan kaynaklanmaktadır. Modern binalarda mekanikelektrik tesisat ve ekipman maliyetinin, bina maliyetine oranla %30%40'lara vardığı düşünülürse oluşacak hasarın boyutlan ortaya çıkmaktadır.
MekanikElektrik Tesisatında Önlem Alınmazsa;
T Tesisat ve ekipmanlar yerlerinden koparak ya da düşerek (Borukanal gibi) insanlara zarar verebilir, can kaybına yol açabilir.
T MekanikElektrik tesisatı hasar görürse, sonradan yenilemek büyük maliyettir.
T Diğer ekipmanlara ve binaya zarar verebilir.
T Acil durum ekipmanlarının çalışmasını engelleyebilir. (Asansör, Güç Kaynakları)
T Yangın söndürme sistemleri zarar görebilir ve çalışamaz hale gelebilir.
T Gaz kaçakları oluşabilir ve zehirlenme, yangın ve patlamalara sebep olabilir.
T Binalar uzun bir süre kullanılamayacağı için iş ve zaman kaybına yol açabilir. Yukarıdaki felaket senaryoları çoğaltılabilir. Oluşabilecek hasarlar bina özelliklerine, tesisatın montaj şekline, deprem şiddetine göre farklılık gösterecektir.
Mekanik tesisatı, borukanal tesisatı ve ekipmanlar iki ana bölümde düşünebiliriz. Özellikle ekipmanların büyük kütleler oluşturması ve maliyetleri dolayısı ile deprem önlemleri kaçınılmazdır.
Aynı zamanda, bina içinde kullanılması zorunlu olan mekanikelektrik tesisat elemanları, kuruluşları esnasında gereken önlemler alınmaz ise titreşim ve gürültü problemlerine yol açarlar. Cihazların kullanım ömrünün uzatılabilmesi ve insanların sessiz ortamlarda yaşayabilmeleri için titreşim yalıtımı yapılmaktadır. Titreşim izolatörleri kullanılarak cihazların titreşimi %9098 oranında düşürülebilmektedir. Bu titreşim izolatörleri ekipman üreticileri tarafından verilmektedir.
Büyük kütleler oluşturan ekipmanları yay ya da neopren titreşim alıcıların üzerine monte ettiğimizde sistem yüzer bir hal almakta ve titreşimi binaya iletmemektedir. Fakat bunun sonucunda rijit bağlanmış ekipmanlara göre deprem açısından daha riskli hale gelmektedir. Titreşim yalıtımı ve sismik koruma elemanları, pompalar, klima santralleri, fanlar, su soğutucular (ehiller), soğutma kuleleri, borukanal tesisatı, kazanlar, jeneratörler trafolar ve elektrik tesisatında kullanılmaktadır.
Ekipmanların Deprem Korumasında Dikkat
Edilmesi Gereken Hususlar
1. Ekipman altı beton kaidenin zemine ankrajı;
Ekipmanların altına yapılan beton kaideler kütleleri dolayısı ile deprem açısından büyük risk oluşturmaktadır. Üzerindeki ekipmanda deprem önlemi alınmış olsa bile, beton kaide bölgenin deprem yükleri hesaplanarak zemine ankrajlanmadı ise deprem esnasında kayabilir, parçalanabilir.
Beton kaideler, imal edilirken zemin betonu ile birlikte dökülebilir ya da zemin betonundan filiz alınarak dökülebilir. Bu uygulamaların zorluğu düşünüldüğünde aşağıdaki Mason HPA (Housekeeping pad anehor) ankraj metodu ile deprem koruması yapılabilir.
Özellikle bir kaç farklı cihazdan (motor, fan gibi) oluşan ekipmanların , ağırlık merkezi dağınık ya da yukarıda olan ekipmanların, farklı frekanslarda ve torklu çalışabilen ekipmanların altına titreşim ve deprem önlemlerini desteklemek amacı ile yapılmalıdır.
3. Ekipman ve boru bağlantılarının esnek yapılması;
Deprem esnasında borular ve ekipmanlar farklı çalışabileceğinden bağlantılarının esnek olması gerekir. Aynı zamanda bu esnek bağlantılar da kontrol rodları ile monte edilmelidir.
4. Titreşim izolatörleri ve sismik sınırlayıcıların (snubber) kullanılması;
Ekipmanlarla birlikte verilen titreşim izolatörleri ya da hesaplanarak seçilmiş izolatörlerle ekipmanlar ve kaideleri zeminden ayrılarak titreşim yalıtımı yapılmalıdır. İzolatör ekipmanla birlikte verilmiş ise binada kullanılacağı yere (döşeme ve yükseklik özelliklerine) göre yeniden kontrol edilmelidir. Aynca tüm yönlerde deprem yüklerini kompanse edecek sismik sınırlayıcılar ve sismik çelik dübellerle zemine monte edilmelidir.
5. Sismik izolatörlerin (snubber) kullanılması;
Ekipman ile titreşim izolatörü verilmemesi durumunda, sınırlayıcı özelliğe sahip sismik izolatörler kullanılmalıdır. Bu durumda ayrıca sismik sınırlayıcı (snubber) kullanılmasına gerek yoktur.
6. Boru kanalların ve asılı ekipmanların deprem önlemleri;
Mekanik odalar ve kritik mahallerden geçen boru ve kanal tesisatlarında titreşim yalıtımı ve deprem koruması önlemleri alınmalıdır. Eğer titreşim önlemi alınmayacaksa, bölgenin özelliklerine göre hesaplanan aralıklarla rijit bağlantılarla sabitlenmelidir. Titreşim önlemi alınıyorsa çelik gerdirme sistemleri ve aparatları kullanılmalıdır. Mekanik odalarda çapı 1 """, diğer mahallerde 2 "2" üzeri borulara ve kesit alanı 0,56 m2'nin üzerindeki kanallara deprem koruması yapılmalıdır.
7. Boruların dilatasyon geçişleri deprem önlemleri;
Deprem esnasında, dilatasyon geçişlerinde iki farklı yapı ayrı ayrı hareket edecektir. V şeklinde çelik hortumlardan imal edilen her yönde deprem yüklerini kompanse eden izolatörler kullanılmalıdır. Titreşim alıcı ve sismik sınırlayı ürünlerin Türkiye'de birçok projede kullanılmaya başlanması önemli bir gelişmedir. Ancak mevcut yapı kodlarının revize edilerek tesisat ve ekipmanların deprem koruması konusunun da kapsam içine alınması ve bu kodların kullanılır hale gelmesi ülkemiz için gereklidir. Firmamız tüm hesaplama ve seçimlerini, Mason Industries tecrübesi ile IBC2003'e (International Building Code) göre projelendirmektedir. Özellikle kullanılacak izolatörlerin sismik test raporları bulunmalıdır.
Mak. Müh. Volkan DİKMEN
DKM Yalıtım ve Danışmanlık vdikmen@ekolay.net
