Fan Seçiminde Genel Kriterler
Fanların doğru seçimi için aşağıda belirtilen genel kriterlere dikkat edilmesi gerekir:
1. Montaj yerine,
2. Hava debisi ve basıncının büyüklüğüne,
3. Hava içerisindeki aşındırıcı ve/veya patlayıcı gazların varlığına,
4. Hava sıcaklığına,
1. Montaj Yerine göre Fan Seçimi: Fanlar, binalarda bağlandıkları yerlere göre aşağıdaki tiplerde sınıflandırılabilir:
1.1. Duvar/Pencere Tipi Fanlar
Bina duvar veya pencerelerine bağlanarak içeriden dışarıya veya dışarıdan içeriye hava hareketi sağlayan fanlardır. Genellikle herhangi bir kanal bağlantısı yoktur.
Banyo, tuvalet gibi küçük hacimli ıslak mekanlardan, spor salonu, depo. fabrika gibi büyük hacimlerin havalandırılmasına kadar geniş bir uygulama alanı vardır. Fan ile karşılıklı olacak şekilde hava giriş noktaları olmasına ve özellikle büyük mekanlarda birden çok fanın belli aralıklarla yerleştirilerek eşit dağılımlı bir havalandırma sağlanmasına dikkat edilmelidir. Bu tip fanlar genellikle aksiyal kanatlı yapıdadır .
Kanal sistemine bağlanabilen duvar tipi fanlar, radyal kanatlı yapıda olabilir.
Fanların çalışmadığı durumda, dış ortamdan bina içerisine toz veya böcek girmemesi için dış cepheye kendiliğinden kapanan tipte panjur takılmalı veya elektrikli otomatik panjurlu fanlar kullanılmalıdır (Şekil 3). Ofis, restoran, kafeterya gibi mekanların doluluk durumuna veya kişisel tercihlere göre fan kapasitesinin hız anahtarıyla değiştirilebilir tipte olması, hava miktarının ve sesin istenen seviyede ayarlanmasını sağlar.
1.2. Kanal Tipi Fanlar
Kanal sisteminde iki kanal parçası arasına aynı hat üzerinde bağlanan fanlardır (Şekil 4). Aksiyal ve radyal kanatlı, yuvarlak veya dikdörtgen kesitli gövdeli ve akustik izoleli tipleri vardır.
Montaj kolaylığı sayesinde, işçilik ve zamandan tasarruf sağlar. 50 m'/h ile 200.000 m'/h geniş bir kapasite aralığında seçim yapılabilir. Yaşam mahallerindeki, emiş ve üfleme noktalarından mümkün olduğunca uzakta yerleştirilerek ses seviyesinin azaltılmasına dikkat edilmelidir. Ses seviyesinin önemli olduğu durumlarda fanların emiş ve atışına susturucu bağlanmalıdır. Fan gövdesinden çevreye yayılan sesin önemli olduğu durumlarda, fanlar akustik izoleli tiplerde seçilmeli veya fanın gövdesi dışarıdan ses izolasyonu sağlayan malzemelerle (cam yünü, kaya yünü vb) sarılmalıdır.
Fanların kanal sistemine olan bağlantıları, flanşlar veya özel kelepçeler vasıtasıyla yapılarak kolayca sökülüp takılabilmesi sağlanmalı ve bu sayede bakımının yapılabilir olması garanti edilmelidir.
Radyal kanatlı, santrifüj yuvarlak gövdeli kanal tipi fanlar (Şekil 5), motorunun özelliklerinden dolayı voltaj değiştiricilerle hızı değiştirilebilir tiptedir ve fanların istenilen kapasitede çalıştırılması mümkündür. Aksiyal kanatlı kanal tipi fanlar genellikle voltaj değişimine izin vermeyen, standart elektrik motorlarına sahip olduğundan, bu fanlarda kapasite ayarı frekans değiştiricilerle mümkün olmaktadır.
Kanal tipi fanlar, asma tavan içerisinde en az yer kaplayacak şekilde boyutlandırıldığından, fan çıkışında türbülans fazla olabilir. Bu durumun yaratacağı ses ve kapasite kaybını azaltmak için fan giriş ve çıkışlarında en az bir eşdeğer çap uzunluğunda düz kanal bağlantısı olmasına dikkat edilmelidir
1.3. Çatı Tipi Fanlar:
Yağmur ve kar yağışından etkilenmeyecek şekilde tasarlanmış ve binaların çatılarına yerleştirilerek havalandırmayı sağlayan fanlardır (Şekil 7). Bina içindeki kanal sisteminin çatı çıkışına bağlanabileceği gibi, depo, fabrika, spor salonu gibi büyük hacimli mekanlarda kanal sistemi olmaksızın doğrudan hava hareketi yaratabilecek şekilde bağlantısı mümkündür.
Montajının kolay olması, ses kaynağının bina dışına taşınmış olması, arıza ve bakım için erişilebilirliğinin rahat olması nedeniyle tercih edilirler. Hava atış yönüne göre; yatay ve dikey atışlı tipleri vardır. Yatay atışlı modellerde hava çatı yüzeyine paralel olarak hareket eder, dikey atışlı modellerde hava fandan çatıya dik olarak çıkar. Çatı fanlarının yakınında, taze hava emişi yapan başka cihazlar varsa veya yakınındaki bir yaşam mahallinin penceresi varsa, havanın yukarıya doğru atıldığı dikey tip çatı fanları tercih edilmelidir. Fanların emiş tarafındaki ses seviyesinin önemli olduğu durumlarda, susturuculu montaj kaideleri kullanılmalıdır.
Fanların çalışmadığı durumlarda, bina içerisine doğru ters hava hareketini engellemek için tek yönlü hava hareketi sağlayan tipte damperler kullanılmalıdır. Mutfak davlumbazlarının atışında ya da yağlı ve tozlu hava tahliyesi olan yerlerde motoru hava akımından tecrit edilmiş, geriye eğik, seyrek kanatlı dikey atışlı çatı lipi fanlar tercih edilmelidir.
2. Hava Debisi ve Basıncına göre Fan Seçimi:
Hava debisi ve sistem basıncının büyüklüğüne göre değişik kanat yapısına sahip fanlar kullanılabilir. Kesin olarak çizilmiş sınırlar olmamakla birlikte, aşağıdaki tiplerde genelleştirmeler yapmak mümkündür:
2.1. Aksiyal Kanatlı Fanlar
Havanın kanatlar üzerinden, mil eksenine paralel olarak yön değiştirmeden hareket ettiği fanlardır. Duvar, kanal ve çatı tipi olarak imal edilebilirler.
Duvar tiplerinde, geniş kanatlı pervane (propeller) tipleri yüksek debiler ve düşük basınçlar için kullanılır. Bu tiplerde hava hareketini düzeltecek bir gövde uzunluğu olmadığından, hava, kanatları yüksek türbülansta terk eder. Bu nedenle düşük verimlilikte fanlardır ve kanal sisteminin olmadığı hacimlerde hava sirkülasyonu sağlamak için kullanılırlar. Yuvarlak kesitli bir gövde içerisine yerleştirilen kanal tipi aksiyal fanlar, aerofoil kesitli kanatlar sayesinde, 250.000300.000 m'/h'e kadar yüksek hava debilerinde ve yaklaşık 800 Pa'a kadar statik basınç ihtiyaçlarını karşılayabilen fanlardır. Gövde içerisine kanatlardan sonra yerleştirilen, türbülansı düzeltici yardımcı kanatlı tiplerde (vane axial) verim daha yüksektir. Kanal tipi aksiyal fanlar, az yer kaplamaları, kanal sistemine aynı hat üzerinden yön değişimine neden olmadan bağlanmaları nedeniyle avantaj sağlarlar.
Ses seviyesinin önemli olduğu durumlarda fanın giriş ve çıkışına susturucu bağlanmalıdır. Fan eğrisinin yüksek basınç bölgesinin sonunda kararsız bir çalışma bölgesi vardır.
Fanın bu bölgede çalıştırılması durumunda aşırı türbülanstan dolayı fan kanatlan ve motor zarar görebilir. Fanların bu bölgeye girip girmeyeceği üretici kataloglarından kontrol edilmeli ve bu bölgeye girmeden seçim yapılmasına dikkat edilmelidir.
1.2. Radyal Kanatlı Fanlar:
Kanatların fan çarkı dönme yönüyle olan konumuna göre genel olarak aşağıdaki tiplerde sınıflandırılırlar:
2.2.1 Eğrisel Geriye Eğik Profil Kanatlı Fanlar
Verimi %90'a kadar çıkabilen radyal kanatlı fanlardır. Fan çarkı üzerinde genellikle 816 adet aerofoil (uçak kanadı kesitinde) kesitli kanat vardır. Çift cidarh, aerofoil kanat, üzerindeki alçak ve yüksek basınç alanları sayesinde, havanın hareketine yardımcı olur ve verimi arttırıcı etki yaratır (Şekil 11). Aerofoil kesitli kanatlar kaynaklı veya döküm olarak imal edilebilirler. Küçük verim değişimlerinin bile önemli olduğu büyük motor gücüne sahip endüstriyel fanlarda kullanılabilirler. Geriye eğik seyrek kanat yerleşimi sayesinde çark hızı arttırılarak 7.500 Pa'a kadar yüksek basınçlara ulaşmak mümkündür. Bu tür fanların çalışmasında herhangi bir kararsız bölge yoktur ve bu nedenle sistem ihtiyacının değişken olduğu uygulamalarda güvenle kullanılabilir. Aerofoil kesitli kanatlarra imalatı göreceli olarak zor olduğuna dan bu tür fanların ilk yatırım maliyeti yüksektir.
2.2.2. Eğrisel Geriye Eğik ve Düz Eğik Kanatlı Fanlar:
Aerofoil kesitli çift cidarh profildeı oluşan, eğrisel geriye eğik kanatlara tek cidarh olarak imal edilenleridir 816 adet kanattan oluşur. Fan verim %85'e kadar çıkabilir. İmalatı dahi kolay ve düşük maliyetlidir.
Kanat ucundaki hava hızı düşük olduğundan, fan yüksek devirlerde çalışmaya uygundur. Kanatlar arasındaki mesafenin nispeten fazla olması türbülansı ve ses seviyesini azaltır. Fan eğrisinin her noktasında güveni bir şekilde kullanılabilir. Fan çarkı mn etrafında salyangoz gövde olmadan da kullanıma uygundur.Yüksek debi ve basınç istenen, tozlu, yağlı ve normal hava transferlerinde, endüstride ve bina tesisatlarında geniş kul lanım alanı vardır.
2.2.3. Düz Radyal Kanatlı Fanlar:
Kanatlar çark eksenine 90° açıyli düz olarak yerleştirilmiştir. Düz ve basit kanat yapısı imalatı kolaylaştırır, yerinde tamirata imkan verir ve yüksek basınçlara çıkmak için uygundur. Geriye eğik kanatlı fanlardan düşük, öne eğik kanatlı fanlardan yüksek verime sahiptir. Hava içerisinde taşlama tozları, talaş gibi tanecikli katı maddelerin taşınmasının istendiği durumlarda kullanılır.
2.2.4. Öne Eğik Kanatlı Fanlar:
Fan çarkı üzerinde, dönüş yönüne göre, öne eğik olarak ve kanatlar arasında az mesafe bırakılarak sık yerleştirilmiş kanatlardan oluşan fanlardır.
Kanat ucundaki hızın yüksek olması nedeniyle, fan devrinin I400d/d'yı geçmesi tercih edilmez. Yüksek kanat ucu hızı nedeniyle, dinamik (hız) basıncı yüksek olabilir. Bu durumun değiştirilmesi ve türbülansın azaltılması için, öne eğik kanatlı fanlar mutlaka salyangoz gövde içerisinde çalıştırılmalıdır. Aynı ölçü ve hızdaki geriye eğik kanatlı fanlara göre daha yüksek debi ve basınç sağlamasına rağmen daha düşük verimli fanlardır. Az yer kaplaması istenen cihazlarda, çark çapının küçük olması nedeniyle tercih edilir. Radyal kanatlı fanlar arasında, en düşük verimli fanlar olduğundan, motor gücünün çok yüksek çıkmadığı uygulamalarda tercih edilmelidir. İmalatının kolaylığı nedeniyle düşük maliyetli ve az yer kaplayan fanlardır. Fan eğrisi üzerinde, basıncın azalması ile birlikte çekilen gücün arttığı uygun olmayan çalışma bölgesi olabilir. Bu durum mutlaka kontrol edilmelidir, aksi taktirde elektrik motorunun zarar görmesi söz konusu olabilir. Küçük ve bütünleşik cihazlarda (Fancoil, Hücreli Fan vb) kullanımı yaygındır. Sık kanatlı olması nedeniyle, temizlik ve bakımının kısa sürelerle tekrarlanması gerektiğinden yağlı ve tozlu havanın bulunduğu ortamlarda tercih edilmemelidir.
3. Aşındırıcı ve/veya Patlayıcı Gazların Varlığına göre Fan Seçimi Kimyasal tesisler, laboratuarlar gibi yerlerden transfer edilen hava içerisinde fan kanatlarını ve gövdesini aşındırıcı nitelikte asidik gazlar olması durumunda, gövdesi ve kanatları PVC, Polietilen. Polipropilen gibi plastik malzemelerden imal edilmiş fanlar kullanılmalıdır (Şekil 13). Bu tür plastik fanlar santrifüj radyal, aksiyal, kanal tipi, çatı tipi olarak imal edilebilirler. Aşındırıcı gazın cinsine göre kullanılacak plastik türü üretici tarafından belirlenir. Hava içerisindeki gazın kolayca tutuşup patlama tehlikesi varsa bu durumda patlamaya karşı korumalı (Exproof, Explosion Proof) tipte fanlar kullanılmalıdır. Patlamaya karşı korumalı fanlar, gaz grubuna, tutuşma sıcaklığına, cihazın gaza karşı izolasyon sınıfına ve cihazın olduğu ortamdaki patlayıcı gazın bulunma olasılığına göre tespit edilmiş standartlara göre gruplandırılırlar. Patlamaya karşı koruma ile ilgili standartlar, Avrupa Birliği'nde ATEX Standartları olarak düzenlenmiştir. ATEX Standartları oluşturulmadan önce fanların elektrik motorlarının ilgili sınıfına göre sertifikalandırılmış olması yeterliyken, ATEX sonrası ürünün tamamı için ve ilgili ürün modelinin adı belirtilerek sertifikalandırılması gerekmektedir.
4. Havanın Sıcaklığına göre Fan Seçimi:
Fanlarda standart olarak kullanılan motorların çalışma sıcaklığı genellikle 6070 °C civarındadır ve bu sıcaklık fanların normal hava şartlarında kullanımı için yeterlidir. Ancak, endüstriyel tesislerde yüksek sıcaklıklarda hava kullanımında, kurutma yapılan cihazlarda, yüksek sıcaklıktaki kömür ızgaralarının davlumbaz fanlarında 100SC ile 400yC arasındaki sıcaklıklara dayanıklı fanlara ihtiyaç duyulabilir (Şekil 14). Sıcaklığın yüksekliğine göre imalatçılar fanların gövde, kanat, yataklar ve kayış kasnak tertibatlarında özel önlemler alır ve gerekirse taze hava verilerek aşırı ısınan noktaların soğutulması sağlanır.
Sürekli olarak yüksek sıcaklıkta çalışacak sistemlerin basınç kayıpları o sıcaklıktaki havanın yoğunluğu dikkate alınarak hesaplanmalıdır. Sistem basınç kaybı, standart hava sıcaklığına göre hesaplanmış ise, hava yoğunluğundaki azalmayla doğru orantılı olarak sistem basıncı düzeltildikten sonra fan seçimi yapılmalıdır. Eğer fanlar yangın duman tahliye fanlarında olduğu gibi belirli bir süre için (6090120 dakika gibi) belirli sıcaklıkta (150200250300400 °C gibi) çahşacaksa, fanlar bu duruma göre seçilmeli ve sertifikalandırılmaîıdır.
Taner YÖNET
Imco
1. Montaj yerine,
2. Hava debisi ve basıncının büyüklüğüne,
3. Hava içerisindeki aşındırıcı ve/veya patlayıcı gazların varlığına,
4. Hava sıcaklığına,
1. Montaj Yerine göre Fan Seçimi: Fanlar, binalarda bağlandıkları yerlere göre aşağıdaki tiplerde sınıflandırılabilir:
1.1. Duvar/Pencere Tipi Fanlar
Bina duvar veya pencerelerine bağlanarak içeriden dışarıya veya dışarıdan içeriye hava hareketi sağlayan fanlardır. Genellikle herhangi bir kanal bağlantısı yoktur.
Banyo, tuvalet gibi küçük hacimli ıslak mekanlardan, spor salonu, depo. fabrika gibi büyük hacimlerin havalandırılmasına kadar geniş bir uygulama alanı vardır. Fan ile karşılıklı olacak şekilde hava giriş noktaları olmasına ve özellikle büyük mekanlarda birden çok fanın belli aralıklarla yerleştirilerek eşit dağılımlı bir havalandırma sağlanmasına dikkat edilmelidir. Bu tip fanlar genellikle aksiyal kanatlı yapıdadır .
Kanal sistemine bağlanabilen duvar tipi fanlar, radyal kanatlı yapıda olabilir.
Fanların çalışmadığı durumda, dış ortamdan bina içerisine toz veya böcek girmemesi için dış cepheye kendiliğinden kapanan tipte panjur takılmalı veya elektrikli otomatik panjurlu fanlar kullanılmalıdır (Şekil 3). Ofis, restoran, kafeterya gibi mekanların doluluk durumuna veya kişisel tercihlere göre fan kapasitesinin hız anahtarıyla değiştirilebilir tipte olması, hava miktarının ve sesin istenen seviyede ayarlanmasını sağlar.
1.2. Kanal Tipi Fanlar
Kanal sisteminde iki kanal parçası arasına aynı hat üzerinde bağlanan fanlardır (Şekil 4). Aksiyal ve radyal kanatlı, yuvarlak veya dikdörtgen kesitli gövdeli ve akustik izoleli tipleri vardır.
Montaj kolaylığı sayesinde, işçilik ve zamandan tasarruf sağlar. 50 m'/h ile 200.000 m'/h geniş bir kapasite aralığında seçim yapılabilir. Yaşam mahallerindeki, emiş ve üfleme noktalarından mümkün olduğunca uzakta yerleştirilerek ses seviyesinin azaltılmasına dikkat edilmelidir. Ses seviyesinin önemli olduğu durumlarda fanların emiş ve atışına susturucu bağlanmalıdır. Fan gövdesinden çevreye yayılan sesin önemli olduğu durumlarda, fanlar akustik izoleli tiplerde seçilmeli veya fanın gövdesi dışarıdan ses izolasyonu sağlayan malzemelerle (cam yünü, kaya yünü vb) sarılmalıdır.
Fanların kanal sistemine olan bağlantıları, flanşlar veya özel kelepçeler vasıtasıyla yapılarak kolayca sökülüp takılabilmesi sağlanmalı ve bu sayede bakımının yapılabilir olması garanti edilmelidir.
Radyal kanatlı, santrifüj yuvarlak gövdeli kanal tipi fanlar (Şekil 5), motorunun özelliklerinden dolayı voltaj değiştiricilerle hızı değiştirilebilir tiptedir ve fanların istenilen kapasitede çalıştırılması mümkündür. Aksiyal kanatlı kanal tipi fanlar genellikle voltaj değişimine izin vermeyen, standart elektrik motorlarına sahip olduğundan, bu fanlarda kapasite ayarı frekans değiştiricilerle mümkün olmaktadır.
Kanal tipi fanlar, asma tavan içerisinde en az yer kaplayacak şekilde boyutlandırıldığından, fan çıkışında türbülans fazla olabilir. Bu durumun yaratacağı ses ve kapasite kaybını azaltmak için fan giriş ve çıkışlarında en az bir eşdeğer çap uzunluğunda düz kanal bağlantısı olmasına dikkat edilmelidir
1.3. Çatı Tipi Fanlar:
Yağmur ve kar yağışından etkilenmeyecek şekilde tasarlanmış ve binaların çatılarına yerleştirilerek havalandırmayı sağlayan fanlardır (Şekil 7). Bina içindeki kanal sisteminin çatı çıkışına bağlanabileceği gibi, depo, fabrika, spor salonu gibi büyük hacimli mekanlarda kanal sistemi olmaksızın doğrudan hava hareketi yaratabilecek şekilde bağlantısı mümkündür.
Montajının kolay olması, ses kaynağının bina dışına taşınmış olması, arıza ve bakım için erişilebilirliğinin rahat olması nedeniyle tercih edilirler. Hava atış yönüne göre; yatay ve dikey atışlı tipleri vardır. Yatay atışlı modellerde hava çatı yüzeyine paralel olarak hareket eder, dikey atışlı modellerde hava fandan çatıya dik olarak çıkar. Çatı fanlarının yakınında, taze hava emişi yapan başka cihazlar varsa veya yakınındaki bir yaşam mahallinin penceresi varsa, havanın yukarıya doğru atıldığı dikey tip çatı fanları tercih edilmelidir. Fanların emiş tarafındaki ses seviyesinin önemli olduğu durumlarda, susturuculu montaj kaideleri kullanılmalıdır.
Fanların çalışmadığı durumlarda, bina içerisine doğru ters hava hareketini engellemek için tek yönlü hava hareketi sağlayan tipte damperler kullanılmalıdır. Mutfak davlumbazlarının atışında ya da yağlı ve tozlu hava tahliyesi olan yerlerde motoru hava akımından tecrit edilmiş, geriye eğik, seyrek kanatlı dikey atışlı çatı lipi fanlar tercih edilmelidir.
2. Hava Debisi ve Basıncına göre Fan Seçimi:
Hava debisi ve sistem basıncının büyüklüğüne göre değişik kanat yapısına sahip fanlar kullanılabilir. Kesin olarak çizilmiş sınırlar olmamakla birlikte, aşağıdaki tiplerde genelleştirmeler yapmak mümkündür:
2.1. Aksiyal Kanatlı Fanlar
Havanın kanatlar üzerinden, mil eksenine paralel olarak yön değiştirmeden hareket ettiği fanlardır. Duvar, kanal ve çatı tipi olarak imal edilebilirler.
Duvar tiplerinde, geniş kanatlı pervane (propeller) tipleri yüksek debiler ve düşük basınçlar için kullanılır. Bu tiplerde hava hareketini düzeltecek bir gövde uzunluğu olmadığından, hava, kanatları yüksek türbülansta terk eder. Bu nedenle düşük verimlilikte fanlardır ve kanal sisteminin olmadığı hacimlerde hava sirkülasyonu sağlamak için kullanılırlar. Yuvarlak kesitli bir gövde içerisine yerleştirilen kanal tipi aksiyal fanlar, aerofoil kesitli kanatlar sayesinde, 250.000300.000 m'/h'e kadar yüksek hava debilerinde ve yaklaşık 800 Pa'a kadar statik basınç ihtiyaçlarını karşılayabilen fanlardır. Gövde içerisine kanatlardan sonra yerleştirilen, türbülansı düzeltici yardımcı kanatlı tiplerde (vane axial) verim daha yüksektir. Kanal tipi aksiyal fanlar, az yer kaplamaları, kanal sistemine aynı hat üzerinden yön değişimine neden olmadan bağlanmaları nedeniyle avantaj sağlarlar.
Ses seviyesinin önemli olduğu durumlarda fanın giriş ve çıkışına susturucu bağlanmalıdır. Fan eğrisinin yüksek basınç bölgesinin sonunda kararsız bir çalışma bölgesi vardır.
Fanın bu bölgede çalıştırılması durumunda aşırı türbülanstan dolayı fan kanatlan ve motor zarar görebilir. Fanların bu bölgeye girip girmeyeceği üretici kataloglarından kontrol edilmeli ve bu bölgeye girmeden seçim yapılmasına dikkat edilmelidir.
1.2. Radyal Kanatlı Fanlar:
Kanatların fan çarkı dönme yönüyle olan konumuna göre genel olarak aşağıdaki tiplerde sınıflandırılırlar:
2.2.1 Eğrisel Geriye Eğik Profil Kanatlı Fanlar
Verimi %90'a kadar çıkabilen radyal kanatlı fanlardır. Fan çarkı üzerinde genellikle 816 adet aerofoil (uçak kanadı kesitinde) kesitli kanat vardır. Çift cidarh, aerofoil kanat, üzerindeki alçak ve yüksek basınç alanları sayesinde, havanın hareketine yardımcı olur ve verimi arttırıcı etki yaratır (Şekil 11). Aerofoil kesitli kanatlar kaynaklı veya döküm olarak imal edilebilirler. Küçük verim değişimlerinin bile önemli olduğu büyük motor gücüne sahip endüstriyel fanlarda kullanılabilirler. Geriye eğik seyrek kanat yerleşimi sayesinde çark hızı arttırılarak 7.500 Pa'a kadar yüksek basınçlara ulaşmak mümkündür. Bu tür fanların çalışmasında herhangi bir kararsız bölge yoktur ve bu nedenle sistem ihtiyacının değişken olduğu uygulamalarda güvenle kullanılabilir. Aerofoil kesitli kanatlarra imalatı göreceli olarak zor olduğuna dan bu tür fanların ilk yatırım maliyeti yüksektir.
2.2.2. Eğrisel Geriye Eğik ve Düz Eğik Kanatlı Fanlar:
Aerofoil kesitli çift cidarh profildeı oluşan, eğrisel geriye eğik kanatlara tek cidarh olarak imal edilenleridir 816 adet kanattan oluşur. Fan verim %85'e kadar çıkabilir. İmalatı dahi kolay ve düşük maliyetlidir.
Kanat ucundaki hava hızı düşük olduğundan, fan yüksek devirlerde çalışmaya uygundur. Kanatlar arasındaki mesafenin nispeten fazla olması türbülansı ve ses seviyesini azaltır. Fan eğrisinin her noktasında güveni bir şekilde kullanılabilir. Fan çarkı mn etrafında salyangoz gövde olmadan da kullanıma uygundur.Yüksek debi ve basınç istenen, tozlu, yağlı ve normal hava transferlerinde, endüstride ve bina tesisatlarında geniş kul lanım alanı vardır.
2.2.3. Düz Radyal Kanatlı Fanlar:
Kanatlar çark eksenine 90° açıyli düz olarak yerleştirilmiştir. Düz ve basit kanat yapısı imalatı kolaylaştırır, yerinde tamirata imkan verir ve yüksek basınçlara çıkmak için uygundur. Geriye eğik kanatlı fanlardan düşük, öne eğik kanatlı fanlardan yüksek verime sahiptir. Hava içerisinde taşlama tozları, talaş gibi tanecikli katı maddelerin taşınmasının istendiği durumlarda kullanılır.
2.2.4. Öne Eğik Kanatlı Fanlar:
Fan çarkı üzerinde, dönüş yönüne göre, öne eğik olarak ve kanatlar arasında az mesafe bırakılarak sık yerleştirilmiş kanatlardan oluşan fanlardır.
Kanat ucundaki hızın yüksek olması nedeniyle, fan devrinin I400d/d'yı geçmesi tercih edilmez. Yüksek kanat ucu hızı nedeniyle, dinamik (hız) basıncı yüksek olabilir. Bu durumun değiştirilmesi ve türbülansın azaltılması için, öne eğik kanatlı fanlar mutlaka salyangoz gövde içerisinde çalıştırılmalıdır. Aynı ölçü ve hızdaki geriye eğik kanatlı fanlara göre daha yüksek debi ve basınç sağlamasına rağmen daha düşük verimli fanlardır. Az yer kaplaması istenen cihazlarda, çark çapının küçük olması nedeniyle tercih edilir. Radyal kanatlı fanlar arasında, en düşük verimli fanlar olduğundan, motor gücünün çok yüksek çıkmadığı uygulamalarda tercih edilmelidir. İmalatının kolaylığı nedeniyle düşük maliyetli ve az yer kaplayan fanlardır. Fan eğrisi üzerinde, basıncın azalması ile birlikte çekilen gücün arttığı uygun olmayan çalışma bölgesi olabilir. Bu durum mutlaka kontrol edilmelidir, aksi taktirde elektrik motorunun zarar görmesi söz konusu olabilir. Küçük ve bütünleşik cihazlarda (Fancoil, Hücreli Fan vb) kullanımı yaygındır. Sık kanatlı olması nedeniyle, temizlik ve bakımının kısa sürelerle tekrarlanması gerektiğinden yağlı ve tozlu havanın bulunduğu ortamlarda tercih edilmemelidir.
3. Aşındırıcı ve/veya Patlayıcı Gazların Varlığına göre Fan Seçimi Kimyasal tesisler, laboratuarlar gibi yerlerden transfer edilen hava içerisinde fan kanatlarını ve gövdesini aşındırıcı nitelikte asidik gazlar olması durumunda, gövdesi ve kanatları PVC, Polietilen. Polipropilen gibi plastik malzemelerden imal edilmiş fanlar kullanılmalıdır (Şekil 13). Bu tür plastik fanlar santrifüj radyal, aksiyal, kanal tipi, çatı tipi olarak imal edilebilirler. Aşındırıcı gazın cinsine göre kullanılacak plastik türü üretici tarafından belirlenir. Hava içerisindeki gazın kolayca tutuşup patlama tehlikesi varsa bu durumda patlamaya karşı korumalı (Exproof, Explosion Proof) tipte fanlar kullanılmalıdır. Patlamaya karşı korumalı fanlar, gaz grubuna, tutuşma sıcaklığına, cihazın gaza karşı izolasyon sınıfına ve cihazın olduğu ortamdaki patlayıcı gazın bulunma olasılığına göre tespit edilmiş standartlara göre gruplandırılırlar. Patlamaya karşı koruma ile ilgili standartlar, Avrupa Birliği'nde ATEX Standartları olarak düzenlenmiştir. ATEX Standartları oluşturulmadan önce fanların elektrik motorlarının ilgili sınıfına göre sertifikalandırılmış olması yeterliyken, ATEX sonrası ürünün tamamı için ve ilgili ürün modelinin adı belirtilerek sertifikalandırılması gerekmektedir.
4. Havanın Sıcaklığına göre Fan Seçimi:
Fanlarda standart olarak kullanılan motorların çalışma sıcaklığı genellikle 6070 °C civarındadır ve bu sıcaklık fanların normal hava şartlarında kullanımı için yeterlidir. Ancak, endüstriyel tesislerde yüksek sıcaklıklarda hava kullanımında, kurutma yapılan cihazlarda, yüksek sıcaklıktaki kömür ızgaralarının davlumbaz fanlarında 100SC ile 400yC arasındaki sıcaklıklara dayanıklı fanlara ihtiyaç duyulabilir (Şekil 14). Sıcaklığın yüksekliğine göre imalatçılar fanların gövde, kanat, yataklar ve kayış kasnak tertibatlarında özel önlemler alır ve gerekirse taze hava verilerek aşırı ısınan noktaların soğutulması sağlanır.
Sürekli olarak yüksek sıcaklıkta çalışacak sistemlerin basınç kayıpları o sıcaklıktaki havanın yoğunluğu dikkate alınarak hesaplanmalıdır. Sistem basınç kaybı, standart hava sıcaklığına göre hesaplanmış ise, hava yoğunluğundaki azalmayla doğru orantılı olarak sistem basıncı düzeltildikten sonra fan seçimi yapılmalıdır. Eğer fanlar yangın duman tahliye fanlarında olduğu gibi belirli bir süre için (6090120 dakika gibi) belirli sıcaklıkta (150200250300400 °C gibi) çahşacaksa, fanlar bu duruma göre seçilmeli ve sertifikalandırılmaîıdır.
Taner YÖNET
Imco
