Havalandırma ve Filtrasyonun Olmadığı Alanlar Sağlık Açısından Tehlikeli Olabilir
Kamu ve konut binalarındaki iç mekan kirliliğinin ana kaynağı, CO2 ve diğer metabolik ürünleri üreten insanlardır. COVID-19 salgınının da işaret ettiği gibi, insan solunumundan kaynaklanan virüsler veya bakteriler, iç mekan ortamına, uçucu organik bileşikler (VOC'ler), inşaat malzemeleri ve mobilyalar veya ofis ekipmanı ile aerosol spreyler, temizleyiciler, dezenfektanlar gibi diğer bazı kaynaklar kadar eşit zarar verir. Sorunun bir parçası olmak niyetinde olmayabilirsiniz ama çözümün bir parçası olabilirsiniz.
Zamanımızın ortalama %90’ını kapalı mekanlarda geçiriyoruz. Bu nedenle iç mekan ikliminin kalitesi refahımız, sağlığımız, konforumuz ve üretkenliğimiz için çok önemlidir. İyi bir iklim için önemli bir parametre İç Hava Kalitesidir (IAQ). Ancak, uygun şekilde ortadan kaldırılmadığı takdirde iç hava kalitesini bozan birçok iç ve dış kirletici madde bulunmaktadır.
IAQ bozulmasının bir diğer önemli nedeni, dış hava kirleticilerinin iç mekanlara kontrolsüz bir şekilde girmesidir. Uçucu kimyasal bileşiklerin yanı sıra bunlar, duman, ince toz, polen, bakteri ve küflerin yanı sıra diğer organik ve inorganik tehlikeli parçacıklar da dahil olmak üzere zararlı parçacık maddelerdir. Bu husus, çoğu kentsel ve endüstriyel alanda olduğu gibi, dış hava kalitesinin zayıf olduğu durumlarda özellikle önemlidir. Bu kirletici maddelerin tümü, yüksek konsantrasyonlara uzun süre maruz kalındığında insan sağlığına zararlıdır.
Yayılan kirleticiler giderilmezse iç mekanlardaki konsantrasyonları zamanla tehlikeli seviyelere ulaşır (bkz. Şekil 1). Bu hem kısa vadeli hem de uzun vadeli sağlık etkilerinin yanı sıra enfeksiyon riski için de geçerlidir. Bu nedenle, tehlikeli kirleticiler içeren kirli iç havanın uzaklaştırılması ve bunun yerine temiz dış hava ile değiştirilmesi için havalandırma uygulanmalıdır. Artık, uygun havalandırma olmadığında, bırakın yoğun olarak kullanılan bir kamu binasını veya kalabalık bir restoranı, tipik bir konutta bile iç mekan havasının dış mekan havasından 8 kat daha fazla kirlenebileceği yaygın olarak kabul edilmektedir.
Şekil 1: Filtrasyonsuz doğal havalandırması olmayan veya zayıf doğal havalandırmaya sahip alanlardaki yüksek kirletici konsantrasyonu ©Igor Sikonczyk
Hava değişiminin, pencere havalandırması veya doğal havalandırma gibi en basit ve geleneksel yöntemler de dahil olmak üzere çeşitli yolları vardır. Ancak bu yöntemler, modern binaların temel konfor ve enerji verimliliği gereksinimlerini karşılamadığı gibi, iyi bir iç hava kalitesi sağlamak için yeterli ve kontrollü havalandırma havası hacimleri de sağlamamaktadır.
Çözüm balanslı mekanik havalandırmadır
Uygulamada gerekli hava yenilenmesini sağlamanın tek uygun ve enerji açısından verimli yolu balanslı mekanik havalandırmadır. Modern mekanik besleme ve egzoz veya başka bir deyişle balanslı havalandırma sistemleri, tam kontrollü ve otomatik bir şekilde, mevcut talebe göre ayarlanan hacimlerde, kirli iç mekan havasını dış hava ile etkili bir şekilde değiştirebilir.
Filtrelemenin temel rolü
Enerji, konfor ve sağlık konularının yanı sıra mekanik havalandırmanın bir diğer temel faydası da dış havadan kaynaklanan kirletici maddelerin binaya girmesinin engellenmesidir. Yukarıda belirtildiği gibi, oksijen sağlamak ve zararlı kirleticiler (CO2, VOC'ler vb.) içeren kirli iç mekan havasını değiştirmek için bir binaya verilen dış hava da kirli olabilir. Bu nedenle yaşanılan mekanlara verilmeden önce havanın içerdiği zararlı parçacıkların uzaklaştırılması gerekmektedir (bkz. Şekil 2). Bunun için dış ortam havasına uygun bir filtreleme sistemine ihtiyaç vardır. Dış hava, çeşitli boyutlarda yüksek konsantrasyonlarda ince parçacıklar içerebilir. Teknik açıdan bunlar partikül madde PM10 (çapı < 10 μm olan parçacıklar), PM2,5 (< 2,5 μm) ve PM1 (< 1 μm) olarak sınıflandırılır. Bölgenizdeki günlük dış hava kalitesi raporlarında bu sınıflandırmaya rastlayabilirsiniz. Kapsamlı tıbbi araştırmalar, yüksek PM konsantrasyonlarına sahip havaya maruz kalmanın ciddi sağlık riskleri oluşturabileceğini göstermiştir. PM kontaminasyonuyla ilişkili hastalıklar arasında akciğer kanseri1, kardiyovasküler hastalıklar2, kronik obstrüktif akciğer hastalığı3 veya alerji ve astım4 yer almaktadır. Parçacık ne kadar küçükse sağlık açısından o kadar tehlikelidir. PM1 parçacıkları kan dolaşımına bile girebilecek kadar küçüktür. Avrupa Çevre Ajansı'na (EEA) göre, hava kirliliği Avrupa'da sağlık açısından en büyük çevresel risktir5. İnsan sağlığına en zararlı kirleticilerden biri partikül maddedir (PM). 2018 yılında, AB-28'de hava kirliliğine uzun süreli maruz kalmanın sağlık üzerindeki etkilerine ilişkin tahminler, PM2,5'in yaklaşık 379.000 erken ölümden sorumlu olduğunu gösterdi6.
Şekil 2: Yüksek verimli PM filtreli mekanik havalandırmayla iç mekan kirleticilerinin uzaklaştırılması ©Igor Sikonczyk
Neyse ki, doğru tasarlanmış bir filtreleme sistemi, en küçük PM1 de dahil olmak üzere partikül madde konsantrasyonunu kabul edilebilir seviyelere düşürebilir. Bu, açık havada yüksek PM kirliliğine maruz kalma riskiniz olsa bile, uygun filtreleme ve havalandırma sistemine sahip binalarda temiz ve güvenli bir iç ortamdan yararlanabileceğiniz anlamına gelir.
Filtrasyon, mekanik havalandırmanın bulunmadığı ve tesis edilemediği alanlarda (örn. eski binalar) iç hava kalitesini iyileştirmek için de kullanılabilir. Enfekte kişilerin soluduğu bakteriler veya virüsler gibi patojenler veya ince tütün dumanı parçacıkları da dahil olmak üzere iç mekana yayılan bazı kirleticiler, iç mekan havasının yeniden sirküle edilmesi ve filtrelenmesiyle etkili bir şekilde giderilebilir. Bu, bağımsız hava temizleyicileri aracılığıyla devridaim havası kanallarına filtreler takılarak gerçekleştirilebilir (bkz. Şekil 3).
Şekil 3: Havalandırması olmayan veya doğal havalandırması zayıf olan odalarda iç mekan havasının hava temizleyici ile temizlenmesi ©Igor Sikonczyk
Bununla birlikte, bu çözüm iç hava kalitesini iyileştirse de, yalnızca mekanik havalandırmanın etkili bir şekilde sağlayabileceği temiz hava beslemesi ve CO2 ve VOC giderimi sorununu çözmez.
[1] https://thorax.bmj.com/content/75/1/85
[2] https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4740122/
[3] https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/19554194/
[4] https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC6034084/, https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0954611115001870
[5] https://www.eea.europa.eu/themes/air/air-pollution-is-the-single
[6] Air quality in Europe – 2020, Report 9/20, European Environment Agency, 2020 (EEA, 2020)
https://www.eea.europa.eu/publications/air-quality-in-europe-2020-report
Yazan: Eurovent Kıdemli Teknik ve Mevzuat İşleri Müdürü Igor Sikonczyk
