Eskiyen Sprinkler Sistemlerinin Bakımı

Yazan: William E. Koffel, P.E., FSFPE, President, Koffel Associates, Inc. / Fire Protection Engineering

Çeviren: Meriç Noyan Karataş

Amerika’da, otomatik sprinkler sistemlerinin denetimi, testi ve bakımı konusunda en çok bilinen kriter NFPA 25’tir (Su-Bazlı Yangın Koruma Sistemlerinin Denetim, Test ve Bakım Standardı). Sistem bileşenlerinin sistemin yaşına bağlı olan test gereksinimleri limitli olsa da; denetim, test ve bakım gereklilikleri sistem yaşının bir fonksiyonu olarak değişiklik göstermemektedir. Ayrıca şunu da belirtmek gerekir ki, su-bazlı yangın koruma sistemlerinin denetimi, testi ve bakımı üzerine NFPA teknik komitesine sunulan yangın hasar deneyim verileri de sistemin yaşını göstermemektedir. Yani, otomatik sprinkler sisteminin genel performansının sistemin yaşına bağlı olup olmadığını saptamak zordur.

Sistem yaşının bir fonksiyonu olarak belirtilen en yaygın ihtiyaç rastgele bir sprinkler numunesinin test edilmesi gereksinimidir. Bu testin amacı sprinklerin hala işlevsel olup olmadığına karar vermektir. Günümüze değin, bir sistemdeki sprinkler sayısının yüzde biri kadarını test etme gerekliliği 50 yıldır kullanımda olan sprinklerler için geçerli olmuştur. 50 yıl kullanımın sonunda, sprinklerlerin her 10 yılda bir yüzde bir testine tabi tutulması gereklidir. 75 yıldır kullanımda olan sprinklerler için ise test etme sıklığı her 5 yılda bir olmaktadır.

Test için kullanılan prosedür bir daldırma testini açıklamaktadır. Sprinkler, kontrollü hıza ve sıcaklığa sahip bir hava akımına maruz kalacak şekilde test aparatının içine konulur. Test aparatının plenumundaki sıcaklık, sprinklerin işlevsel haldeki sıcaklığından oldukça fazladır. 0.5 psi (0.4 bar) lik bir hava basıncı sprinkler başlığının içerisine uygulanır. Sprinklerin kolay eriyen elemanlarını veya cam bölgeyi aktive eden süre kayıt edilir. Eğer sprinkler belirtiği süre içerisinde çalışmayı başaramazsa, sprinkler testten kalır ve test edilen sprinklerin temsil ettiği tüm sprinklerlerin değiştirilmesi gerekir.

Hızlı tepkili elemanlar kullanan sprinklerlerin daldırma testi ihtiyaç sıklığı farklıdır. Ön test sprinklerin 50 değil 20 yıldır kullanımda olduğu zaman gerekir. Bu 20 yıl kriteri 2 sebepten ötürü belirlenmiştir. Birincisi, hızlı tepkili elemanların piyasada nispeten yeni olmasıdır. Standart tepkili sprinklerler ile ilgili geçmişe dayalı verilere sahip olmadıkarından, komite yeni tanıtılan sprinklerin performansını değerlendirmek için sıklığı daha yüksek bir test seçti. İkincisi ise, hızlı tepkili elemanlar birçok durumda belli bir amaç için kullanılır (yaşam güvenliği vb.) Ayrıca, hızlı tepkili sprinklerlerin kabul edilebilir bir tepki süresi içerisinde çalışacağından emin olma ihtiyacı; tanımsal olarak maksimum tepki süresi indeksine (“RTI”) sahip olmayan standart tepkili sprinklerlere göre daha kritik olabilir. Hızlı tepkili elemanlar kullanan sprinklerlerin performansıyla ilgili veriler toplandıkça, komite daldırma testinin zaman sınırını revize etmeyi göz önünde bulundurabilir.

Daha sert çevre şartlarında kurulmuş sprinklerlere yapılacak daldırma testi için bazı özel sınırlar bulunmaktadır. Bu kategoriye dahil edilen sprinklerler aşağıdakileri kapsamaktadır:

Ekstra yüksek veya daha yüksek sıcaklık sınıflandırmasında olan ve yarı-sürekli veya sürekli olarak kabul edilebilir maksimum ortam sıcaklıklarına maruz kalan lehimli sprinklerler her 5 yılda bir test edilmelidir.

Kuru tip sprinklerler korozyona yatkın olmaları ve bozulma oranının 10 yılın sonunda yaklaşık %50 olmasından dolayı 10 yılda bir test edilmelidir.

Sayacaklarımızı kapsayan fakat bunlarla sınırlı kalmayan daha sert ortamlarda kurulmuş sprinklerler-aşındırıcı atmosferler, aşındırıcı su kaynakları, soğuk depo bölgeleri ve batarya odalarında kurulmuş sprinklerler- her 5 yılda bir test edilmelidir. Sert ortamlar olarak adlandırılabileceklerin daha tam listesi için, NFPA 25, A.5.3.1.1.2 ye bakınız.

Tahmin edileceği üzere, daha eski sprinklerlerin periyodik olarak test edilmesine bir alternatif de o uygulama ve sprinkler için fonksiyon testi gerektiğinde tüm sprinklerleri değiştirmektir.

Korozyon bir maddenin, özellikle metalin, yavaşça yok olması olduğundan etkisi açıkça zamana bağlıdır. NFPA 25 sprinklerlerin korozyonsuz olması gerektiğine birçok şekilde atıfta bulunmaktadır. Dış korozyona karşı, sprinklerler, sprinkler boruları ve sprinkler sisteminin diğer bileşenleri bir yılı aşmayan periyotlar ile denetlenmesi gerekmektedir. NFPA 25 sprinklerlerin “korozyonsuz” olması gerektiğini belirtirken, Annex paragrafı A.5.2.1.1 ağır aşınmış ve hafif aşınmış sprinklerlere atıfta bulunmaktadır.

Sprinkler üzerindeki korozyon miktarı ile ilgili endişe ediliyorsa sprinkler, performansından emin olmak adına test edilmelidir. Fakat sprinkler ağır bir şekilde korozyona uğramış ise, değiştirilmesi gerekir. Daldırma testi gibi testler ağır korozyona uğramış bir sprinkler ile ilgili duyulan kaygıların hepsine cevap veremez. Sprinkler hala çalışırken bile ağır korozyon sprinklerin performansını etkileyebilir (örneğin dağılım şekli).  Teknik Komite’nin yakın zamandaki toplantılarında, bir miktar korozyona uğramış bir sprinklerin ne zaman test edilmesi veya değiştirilmesi gerektiğine karar verilmesi konusunda yol gösterici bir araştırmanın yapılması gerektiği tartışıldı.  Fakat aynı zamanda korozyonun asıl etkisinin görsel bir muayene ile belirlenemeyeceği de gündeme getirildi ve bu yüzden eğer korozyon gözleniyorsa, temsili bir örneğin test edilmesinin veya sprinklerlerin değiştirilmesinin uygun olacağı kararına varıldı.

İç korozyon ise az bir farkla tanımlanmıştır. Metalik sprinkler borusunun iç muayenesi, risk değerlendirmesinde farklı bir aralık belirtilmediği takdirde 5 yılda bir tekrarlanmalıdır. Bu iç muayene sırasında değerlendirilmesi gereken öğelerden birisi de korozyondur. Bir borunun içindeki korozyonun etkisi yüksek oranda sprinkler sisteminin tipine bağlıdır.

Bir metal suya daldırıldığında, korozyon oluşma oranı doğrusal bir fonksiyon değildir. Çünkü bu örneğe göre, korozyon oranı zamana bağlı azalan bir fonksiyon eğilimi gösterir. Su akışı ve boru içerisine yeni su verilmesini içeren sprinkler rutin testleri korozyon oranını etkiler ve artmasına sebebiyet verebilir.  Sistemin içine su verildiği ve sonrasında da alındığı diğer sprinkler sistemlerindeki korozyon oranı; su alındıktan sonra boru sisteminde oksijen varsa ıslak borulu sistemininkinden daha farklı olacaktır. İç muayeneler ayrıca boru veya sprinklerleri tıkayan kabarcık veya çamurlaşma (mikrobiyolojik etkiden kaynaklanan korozyonun potansiyel göstergeleridir) ve yabancı organik veya organik olmayan maddelerin (zebra midyesi gibi) varlığı gibi diğer problemlerin de açığa çıkmasını sağlar.

Sprinkler sistemlerinin yaş açısından güvenilirliği ile alakalı yeterli veri olmasa da, NFPA 25’in yaş ile bağımlı temel koşulu sprinklerlerin test edilmesidir. Test verileri bazı sprinklerlerin performansının sprinklerlerin ne kadar süredir kullanıldığı ile bağıntılı olduğunu göstermiştir. Diğer bir yaş bağıntılı sorun ise sprinkler sistem bileşenlerinin periyodik görsel denetimi ve boru sisteminin periyodik iç muayenesi ile tespit edilen korozyondur. Diğer performans sorunlarına ilişkin, NFPA 25 parçaların süregelen performansının değerlendirilmesinde periyodik denetimlere, testlere ve bakımlara itimad etmektedir.